Tác giả: Trần Như
Nhìn lại một năm qua, AI chắc chắn là đột phá lớn nhất của năm mặc dù nỗ lực ứng dụng công nghệ này làm dấy lên những tranh cãi mạnh mẽ. Bên cạnh đó, mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), mô hình GPT-4 đã có những tác động hứa hẹn thúc đẩy ứng dụng AI sâu rộng hơn nữa.
- Thực tế ảo tăng cường
Năm 2023, công nghệ thực tế ảo tăng cường đang được các hãng công nghệ lớn như Google, Apple, Microsoft ra sức đầu tư và phát triển. Điển hình như tại triển lãm công nghệ CES 2019 vừa qua, quy tụ rất nhiều sản phẩm liên quan như: Kính đeo hỗ trợ thực tế ảo nhỏ gọn từ Oculus Press, hay thậm chí nguyên một hệ thống thực tế ảo hỗ trợ xuất hình ảnh 4K đến từ Pico. Tại Hội nghị Các nhà phát triển toàn cầu (WWDC) tháng 6, Apple ra măt thiết bị thực tế hỗn hợp Vision Pro. Sản phẩm sở hữu 2 màn hình micro LED cùng 2 chip M2 và R1, camera cùng cảm biến tích hợp cho phép người dùng đăng nhập ứng dụng bằng cách nhìn vào chúng. Vài tháng sau, đến lượt Meta giới thiệu kính thực tế ảo Quest 3. Phiên bản thứ 3 của thiết bị này nhận được rất nhiều phản hồi tích cực.
Thực tế ảo đang trở thành một trong những ngành công nghệ đầy tiềm năng
- Siêu máy tính Frontier mở ra kỷ nguyên mới
Tháng 5/2022, theo bảng xếp hạng Top500, siêu máy tính Frontier do Bộ Năng lượng Mỹ chế tạo đã truất ngôi hệ thống Fugaku tại Trung tâm Khoa học Tính toán Riken của Nhật Bản sau hai năm để trở thành siêu máy tính mạnh nhất thế giới. Trong năm 2023, Hệ thống Frontier đặt tại Phòng thí nghiệm quốc gia Oak Ridge (Mỹ) một lần nữa đứng đầu danh sách 500 siêu máy tính nhanh nhất thế giới và phá vỡ rào cản tính toán. Sức mạnh xử lý của Frontier rất hữu ích cho hoạt động khoa học đòi hỏi tính toán chuyên sâu ở các lĩnh vực sinh học; dược; khí tượng học; thiết kế động cơ tiết kiệm năng lượng, máy gia tốc hạt hoặc module lò phản ứng hạt nhân, nghiên cứu vũ trụ…
Siêu máy tính Frontier
“Frontier đang mở ra một kỷ nguyên mới trong tính toán exaflop để giải quyết những thách thức khoa học lớn nhất trên thế giới”, Thomas Zacharia, Giám đốc Phòng thí nghiệm Quốc gia Oak Ridge, nhấn mạnh.
- Điện toán lượng tử xử lý thông tin tiến bộ
Điện toán lượng tử (Quantum computing) là một trong các phương pháp xử lý thông tin tiến bộ trong tương lai. Theo đó người ta sẽ sử dụng những nguyên lý của cơ học lượng tử để thực hiện các phép tính phức tạp trong một khoảng thời gian ngắn do nhiều siêu máy tính nhanh nhất trên thế giới thực hiện.
Tháng 12/2023, chương trình ONISQ nhận tài trợ từ Cơ quan Nghiên cứu các dự án quốc phòng hiện đại Mỹ (DARPA) đạt một đột phá lớn. Đội ngũ nhà nghiên cứu đến từ Đại học Harvard, Công ty QuEra Computing, Viện Công nghệ Massachusetts, Đại học Princeton, Viện Tiêu chuẩn và công nghệ quốc gia Mỹ, Đại học Maryland lần đầu tiên tạo nên mạch lượng tử đạt khả năng chịu lỗi phục vụ công tác thiết kế bộ xử lý máy tính lượng tử.
Về cơ bản, máy tính lượng tử có thể chạy (một số) phép tính nhanh hơn theo cấp số mũ so với máy tính nhị phân thông thường ngày nay. Điều này làm cho máy tính lượng tử trở nên vô cùng mạnh mẽ khi có thể giải quyết song song cả tỷ phép tính trong khi một máy tính nhị phân cổ điển chỉ có thể giải quyết từng phép tính. Google đã tuyên bố làm được máy tính lượng tử Sycamore tính toán siêu nhanh. Máy tính lượng tử của Google mất khoảng 200 giây (3 phút 20 giây) để thực hiện được phép toán mà IBM Summit, siêu máy tính mạnh nhất thế giới, ước tính phải mất 10.000 năm mới giải xong.
- Chất siêu dẫn LK-99 mới phát kiến và tính chân thật
LK-99 thu hút sự chú ý khi một nhóm nhà nghiên cứu thuộc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng lượng tử do Lee Sukbae và Kim Ji-Hoon đứng đầu tuyên bố đây là chất siêu dẫn ở nhiệt độ phòng đầu tiên trên thế giới.
Lee và Kim bắt đầu xem xét vật liệu này – hợp chất của đồng, chì, phốt pho cùng oxy – từ cách đây 20 năm. Tháng 7 năm nay họ cho biết LK-99 hoạt động như một chất siêu dẫn với điện trở bằng không và có hiệu ứng Meissner (sinh ra do từ trường bị trục xuất khỏi vật liệu đang trong quá trình trở thành chất siêu dẫn, khiến vật liệu lơ lửng khi đặt trên nam châm) ở nhiệt độ phòng lên tới 127 độ C ở áp suất môi trường xung quanh.
Chất siêu dẫn có thể đem lại lưới điện không thất thoát năng lượng lúc truyền xa, kết nối kỹ thuật số nhanh hơn, nam châm nâng đoàn tàu trên đường ray, cải tiến máy gia tốc hạt, máy MRI hay thậm chí cả lò phản ứng hạt nhân. Thông tin về LK-99 lan truyền rộng rãi trên mạng xã hội và khiến cổ phiếu của doanh nghiệp bán dẫn tăng vọt.
Nhiều tổ chức nghiên cứu thử tái tạo LK-99, nhưng hầu hết đều không ghi nhận bất kỳ hiện tượng siêu dẫn nào. Một số ít quan sát được phản ứng từ tính trong các mảnh nhỏ có thể giải thích là từ tính bình thường hoặc sắt từ.
Hiện tại, nhiều nghiên cứu đang được thực hiện để xác minh tính chân thực của LK-99. Rino Choi, giáo sư kỹ thuật vật liệu tại Đại học Inha ở Hàn Quốc, cho biết ngay cả khi LK-99 được phát hiện có tính siêu dẫn, các kỹ sư vẫn cần xác định cách triển khai vật liệu này vào sản phẩm của họ, thực hiện các bước quan trọng khác trước khi xem xét thương mại hoá chất siêu dẫn. Do đó, những phát hiện ban đầu về LK-99 có vẻ “quá thô sơ”.
Kết luận gây “vỡ mộng” nhất đến từ Trung tâm Lý thuyết vật chất ngưng tụ (CMTC) thuộc Đại học Maryland. Họ viết trên mạng xã hội X: “LK-99 không phải là chất siêu dẫn, thậm chí không phải ở nhiệt độ phòng hoặc ở nhiệt độ rất thấp. Nó là một vật liệu kém cỏi có điện trở rất cao. Chẳng có gì phải tranh cãi. Dữ liệu đã chứng minh”.
- Tranh chấp Apple – Masimo
Tháng 12/2023, Công ty công nghệ Apple cho biết sẽ tạm dừng bán các sản phẩm đồng hồ thông minh (smartwatch) Series 9 và Ultra 2 tại Mỹ kể từ tuần này, giữa lúc Apple giải quyết tranh chấp về bằng sáng chế công nghệ cho phép đo oxy trong máu trên các thiết bị này.
Động thái này được đưa ra sau lệnh hồi tháng 10 từ Ủy ban Thương mại Quốc tế Mỹ (ITC). Cơ quan này có thể cấm Apple nhập khẩu sản phẩm đồng hồ Apple sau khi phát hiện các thiết bị trên vi phạm quyền sáng chế của công ty công nghệ y tế Masimo.
Masimo đã cáo buộc Apple thuê nhân viên của mình, đánh cắp công nghệ đo nồng độ oxy trong mạch và tích hợp vào sản phẩm Apple Watch nổi tiếng. Hai bên thiết lập quan hệ hợp tác vào năm 2013. Tuy nhiên sau đó Apple lén lút chiêu mộ chuyên gia y tế Michael O’Reilly cùng hàng loạt nhân viên đang làm việc cho Masimo.
Quyết định tạm ngừng bán 2 mẫu đồng hồ thông minh mới ra mắt sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến doanh số dịp lễ cuối năm của Apple. Tuy vậy người dùng vẫn có thể mua qua bên thứ 3. Vụ việc là bài học xương máu cho công ty nhỏ cân nhắc hợp tác với “ông lớn” công nghệ.
- Mặt trái của AI tạo sinh dẫn đến ra đời Đạo luật AI đầu tiên
Đà tiến hóa của trí thông minh nhân tạo (AI) có những bước ngoặt mới đáng chú ý khi ChatGPT gây sốt và kéo theo hàng loạt ứng dụng AI lên ngôi, đứng sau nó là một “nhánh rẽ” của AI gọi là AI tạo sinh (Generative AI).
Bản chất của công nghệ này không xấu, nhưng các đơn vị phát triển trong quá trình chạy đua xây dựng LLM lại bất chấp bỏ qua quyền riêng tư dữ liệu, chấp nhận vi phạm bản quyền, thu thập nội dung độc hại và thiếu trách nhiệm giải trình.
Ngày 9/12, sau 36 giờ đàm phán, 27 quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU) đã nhất trí về một bộ quy tắc quản lý các mô hình trí tuệ nhân tạo (AI) như ChatGPT. Đây là các quy tắc liên quan đến trí tuệ nhân tạo (AI) toàn diện đầu tiên trên thế giới, mở đường cho việc giám sát pháp lý đối với công nghệ được sử dụng trong các dịch vụ AI phổ biến hiện nay.
Các nhà đàm phán từ Nghị viện châu Âu và các quốc gia thành viên của khối đã vượt qua những khác biệt lớn để ký một thỏa thuận chính trị, là nền tảng cho “Đạo luật Trí tuệ nhân tạo’. Liên minh châu Âu (EU) đã thông qua Đạo luật AI đầu tiên trên thế giới. Tuy nhiên đến năm 2025 luật mới có hiệu lực, như vậy một năm tới hoạt động phát triển trí tuệ nhân tạo tại lục địa già vẫn chưa được quản lý một cách hiệu quả.
- Hỗn loạn tại OpenAI
Theo New York Times, vào tháng 10, thành viên hội đồng quản trị của OpenAI Helen Toner có bài viết đánh giá cao đối thủ Anthropic vì công ty này hoãn ra mắt chatbot Claude, đồng thời chỉ trích OpenAI công bố ChatGPT sớm. Altman khi đó đã gọi cho Toner, nói bài viết “có thể gây ra vấn đề” với Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ, cơ quan đang điều tra OpenAI.
Toner sau đó viết thư xin lỗi hội đồng quản trị, nhưng không đề cập đến việc ai đã khiến bà phải làm như vậy. Altman cũng gửi email cho ban giám đốc và xác nhận ông đã chỉ trích Toner. “Tôi không cảm thấy chúng ta có cùng quan điểm về thiệt hại sắp diễn ra trước những điều này”, Altman viết.
Tuy nhiên, mâu thuẫn lớn nhất vẫn là giữa Altman và nhà khoa học trưởng Ilya Sutskever, người có tầm ảnh hưởng lớn ở OpenAI. Căng thẳng được cho là lên đến đỉnh điểm vào tháng 10 khi Altman thăng chức cho một nhà nghiên cứu lên cấp độ tương đương Sutskever. Nhà khoa học trưởng của OpenAI coi đó là sự hạ thấp vị thế của mình. Ông đã trao đổi với các thành viên hội đồng quản trị rằng ông có thể nghỉ việc – động thái khiến công ty phải lựa chọn giữa Sutskever hoặc Altman.
Ngày 17/11, OpenAI – công ty ra mắt nền tảng trí tuệ nhân tạo ChatGPT một năm trước – thông báo sa thải Giám đốc điều hành (CEO) Sam Altman vì hội đồng quản trị mất niềm tin vào năng lực lãnh đạo của ông.
Có 700 trong tổng số 770 nhân viên công ty phản ứng với quyết định trên bằng cách đe dọa theo ông Altman sang Microsoft. Kết quả là OpenAI quyết định phục chức cho cựu CEO chỉ 4 ngày sau khi sa thải, đồng thời lập hội đồng quản trị mới với một đại diện Microsoft được trao vị trí quan sát viên.
- Reddit với chính sách thu phí API
Tháng 4/2023, nền tảng mạng xã hội Reddit thông báo thu phí API – động thái nhận phải phản ứng mạnh mẽ từ người dùng.
API là cổng cho phép phần mềm ngoài truy cập và sử dụng dữ liệu. Tận dụng chính sách miễn phí lâu nay của Reddit, các đơn vị phát triển AI như OpenAI hay Apollo lấy nguồn dữ liệu này huấn luyện hệ thống của mình.
Apollo phát động chiến dịch phản đối chính sách thu phí, hơn 8.200 người dùng chuyển tài khoản về chế độ riêng tư như cách bày tỏ sự phẫn nộ, nhưng ban lãnh đạo Reddit quyết không đảo ngược quyết định. Hệ quả là nhiều đơn vị phát triển bên thứ 3 thu phí truy cập Reddit với người dùng.
Trước Reddit, mạng xã hội X cũng ngừng cấp quyền truy cập API miễn phí nhằm kiếm thêm lợi nhuận từ nguồn dữ liệu quý giá.
- Làn sóng rút quảng cáo khỏi mạng xã hội X
Cuộc “nổi dậy” của các nhà quảng cáo trên X gồm có những công ty truyền thông lớn nhất thế giới, như Disney, Paramount, NBCUniversal, Comcast, Lionsgate và Warner Bros. Discovery.
Làn sóng tẩy chay bùng lên từ tháng 11 khi tỷ phú Elon Musk bày tỏ đồng thuận với một nội dung phân biệt sắc tộc. Sau đó ông đã lên tiếng xin lỗi nhưng hàng loạt công ty như Disney, Apple, IBM, Paramount Global, Warner Bros. Discovery, Lions Gate Entertainment, Comcast… đều quyết định rút quảng cáo khỏi X – động thái mà tờ The New York Times ước tính khiến nền tảng này thiệt hại 75 triệu USD.
Trước làn sóng tẩy chay, tỷ phú Musk tại sự kiện DealBook Summit 2023 cuối tháng trước dùng lời lẽ thô tục đáp trả các đơn vị rút quảng cáo. Bê bối hiện tại đe dọa cản trở nỗ lực làm đẹp bảng cân đối tài chính của X mà ông Musk đang thực hiện.
Trong những thập kỷ gần đây, chúng ta đã chứng kiến một thời kỳ phục hưng công nghệ phi thường, thời điểm mà những đổi mới kỹ thuật số không chỉ định hình lại các ngành công nghiệp và cấu trúc xã hội mà còn thay đổi chính bản chất tồn tại của con người.
Tốc độ đổi mới công nghệ không có dấu hiệu chậm lại và năm 2024 hứa hẹn sẽ là một năm có nhiều đột phá hơn nữa. Điều khiến cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0) trở nên khác biệt so với các cuộc cách mạng công nghiệp trước đó là sự hội tụ và tương tác giữa nhiều xu hướng công nghệ cùng một lúc.
Việc tiếp cận và thích ứng nhanh với những xu hướng công nghệ này sẽ giúp các doanh nghiệp định vị phát triển và tạo ra lợi thế cạnh tranh trong tương lai.
- Ra đời nhiều thiết bị điện tử mới
Những tiến bộ của công nghệ thu hẹp sự bất bình đẳng trong tiếp nhận dịch vụ, chất lượng y tế. Nhiều công nghệ như thị giác máy tính, xử lý ngôn ngữ tự nhiên và thuật toán nhận dạng mẫu đã được ứng dụng vào y tế.
Theo các chuyên gia, năm nay, thị trường chứng kiến sự bùng nổ của công nghệ theo dõi sức khỏe cá nhân, sẽ có nhiều ứng dụng, tiện ích tích hợp dữ liệu sức khỏe ra đời. Các thiết bị đeo được sử dụng nhiều hơn để theo dõi hoạt động tập thể dục và sức khỏe, cũng như giúp các bác sĩ theo dõi bệnh nhân từ xa.
Thiết bị đeo kết hợp ứng dụng theo dõi sức khỏe phục vụ thăm khám từ xa trở nên phổ biến. Ảnh: Devprojournal
Tại Việt Nam, triển lãm quốc tế Điện tử và Thiết bị Thông minh Việt Nam 2023 (IEAE Hà Nội) diễn ra trong 3 ngày từ 2- 4/11 tại Hà Nội. Triển lãm khuyến khích tiêu dùng các sản phẩm điện tử, giải trí chất lượng cao, tập trung trưng bày các sản phẩm với 4 ngành chính bao gồm: Điện tử – Điện gia dụng; Thiết bị thông minh; Máy tính, điện thoại, phụ kiện và thiết bị game; Linh kiện điện tử và sản phẩm khác.
Một số thiết bị thông minh đã trở nên thông dụng trong năm 2023.
Đèn thông minh: Có thể điều chỉnh độ sáng, màu sắc và thậm chí lịch trình bật/tắt thông qua ứng dụng điện thoại di động, tích hợp công nghệ điều khiển giọng nói hoặc điều khiển bằng cử chỉ.
Loa thông minh: Có khả năng phát nhạc, trả lời câu hỏi, điều khiển các thiết bị khác trong nhà và thậm chí nhắc lịch cho bạn, tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) và có thể nhận diện giọng nói của người dùng.
Máy lọc không khí thông minh: Được thiết kế để lọc các chất gây ô nhiễm trong không khí như bụi, phấn hoa, khí độc… Một số máy lọc không khí thông minh có khả năng giám sát chất lượng không khí và cung cấp dữ liệu chi tiết qua ứng dụng điện thoại di động.
Camera an ninh thông minh: Cho phép bạn giám sát nhà cửa hoặc văn phòng từ xa thông qua tín hiệu video trực tiếp. Một số camera cũng tích hợp công nghệ nhận diện khuôn mặt và cảnh báo khi có sự xâm nhập hoặc hoạt động đáng ngờ.
Thiết bị điều khiển nhà thông minh: Cho phép bạn điều chỉnh nhiệt độ trong nhà, bật/tắt đèn hoặc điều khiển các thiết bị khác thông qua ứng dụng điện thoại di động. Chúng cung cấp khả năng tự động hóa và tối ưu hóa năng lượng tiêu thụ.
Thiết bị đo sức khỏe thông minh: Các thiết bị đo sức khỏe thông minh như smartwatch hoặc fitness tracker giúp theo dõi hoạt động hàng ngày, nhịp tim, mức độ vận động và thậm chí giấc ngủ. Chúng có khả năng gửi thông tin dữ liệu sức khỏe qua ứng dụng điện thoại di động để bạn có thể theo dõi và quản lý sức khỏe của mình./.
