Bệnh tay chân miệng là một trong những bệnh truyền nhiễm cấp tính mới nổi ở Việt Nam trong hơn một thập niên trở lại đây. Trẻ dưới 5 tuổi và đặc biệt trẻ dưới 3 tuổi có tính cảm nhiễm cao đối với bệnh. Dấu hiệu đặc trưng của bệnh là sốt, tổn thương niêm mạc miệng và da dưới dạng phỏng nước thường thấy ở lòng bàn tay, bàn chân, đầu gối, mông. Hầu hết các trường hợp bệnh đều diễn biến nhẹ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, bệnh có thể diễn biến nặng và gây ra những biến chứng nguy hiểm như viêm màng não, viêm cơ tim, phù phổi cấp dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời.
Hình ảnh mụn nước ở tay, chân và mệng
Tác nhân gây bệnh tay chân miệng thuộc nhóm virus đường ruột (enterovirus), trong đó thường gặp nhất là Coxackievirus A16 (CV A16) và Enterovirus 71 (EV71). Trong khi CV A16 gây nên bệnh cảnh nhẹ ở trẻ em thì EV 71 có thể gây nên bệnh cảnh thần kinh trầm trọng, và có thể dẫn đến tử vong trong các vụ dịch tay chân miệng lớn ở vùng Châu Á – Thái Bình Dương trong thập niên vừa qua.
Bệnh tay chân miệng lây truyền qua đường tiêu hóa thông qua thức ăn, nước uống, bàn tay của trẻ hoặc của người chăm sóc trẻ, các đồ dùng đặc biệt là đồ chơi và vật dụng sinh hoạt hàng ngày như chén đũa, ly cốc bị nhiễm virus từ phân hoặc dịch nốt phỏng, vết loét hoặc dịch tiết từ đường hô hấp, nước bọt. Ngoài ra, bệnh cũng có thể lây truyền do tiếp xúc trực tiếp người qua các dịch tiết đường hô hấp, hạt nước bọt.
Theo Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) từ đầu năm đến nay, cả nước ghi nhận hơn 53.500 trường hợp mắc bệnh tay chân miệng, trong đó gần một nửa số bệnh nhân phải nhập viện và đã có 6 ca tử vong tại 5 tỉnh, thành phố khu vực phía Nam. Các tỉnh có số mắc cao và gia tăng nhanh trong những tuần gần đây là Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Bình Dương, Đồng Tháp, Bà Rịa- Vùng Tàu, Long An, Đà Nẵng, Ninh Thuận, Quảng Ngãi, Tây Ninh, Hà Nội.
Trong số những trường hợp mắc bệnh tay chân miệng, chỉ có một tỷ lệ rất nhỏ là có biến chứng và một số ít hơn nữa có thể tử vong. Điều mọi người lo lắng là diễn biến bất thường của bệnh tay chân miệng khó dự đoán trước, hơn nữa cho đến nay vẫn chưa có loại thuốc được chứng minh là có thể phòng ngừa hoặc điều trị bệnh tay chân miệng trên toàn thế giới. Cần phát hiện sớm các trường hợp mắc bệnh; giám sát chặt chẽ tình hình dịch bệnh và tổ chức tốt việc thu dung, điều trị bệnh nhân, đặc biệt cần chú ý các yếu tố nguy cơ gây bệnh tay chân miệng nặng.
Những yếu tố liên quan đến tình trạng nặng của bệnh tay chân miệng: Ở cùng độ tuổi, cùng giới tính, cùng dân tộc và cùng nơi cư trú, trẻ mắc bệnh tay chân miệng có những yếu tố sau đây làm gia tăng khả năng mắc bệnh tay chân miệng nặng:
Những yếu tố dinh dưỡng
– Trẻ suy dinh dưỡng thể thấp còi
– Trẻ không được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu
Những yếu tố thuộc bà mẹ
– Trình độ học vấn của người mẹ thấp
– Nhóm bà mẹ chăm sóc trẻ ốm chưa tốt
Những yếu tố lâm sàng và cận lâm sàng
– Các yếu tố lâm sàng: Sốt > 39oC; Không có dấu loét miệng ; Bệnh sử giật mình.
– Các yếu tố cận lâm sàng: Tăng hồng cầu ≥ 4,8 (M/µl); tăng bạch cầu ≥ 11,0 (K/µl)
– Tác nhân gây bệnh: Bệnh nhân nhiễm EV71.
Những khuyến cáo để dự phòng hiệu quả sự lây lan của bệnh Tay Chân Miệng:
Dự báo dịch bệnh Tay Chân Miệng có xu hướng gia tăng trong thời gian tới, nhất là tại các trường học dành cho trẻ dưới 6 tuổi. Bệnh tay chân miệng hiện chưa có vacxin dự phòng. Các biện pháp phòng ngừa và điều trị hiện đang được ngành y tế sử dụng chủ yếu là các biện pháp không dùng thuốc với mục đích làm gián đoạn chuỗi lây truyền của virus, ngăn ngừa bệnh nặng và tử vong. Vì vậy người dân và cộng đồng nên (5 Cần và 2 Không):
– Cần thực hiện 3 sạch: ăn uống sạch, ở sạch, bàn tay sạch và đồ chơi sạch ở các trường học, đặc biệt là nhà trẻ, trường mẫu giáo.
– Cần rửa tay thường xuyên bằng xà phòng với nước sạch nhiều lần trong ngày (cả người lớn và trẻ em), đặc biệt là trước khi chế biến thức ăn, trước khi ăn, cho trẻ ăn, trước khi bế ẵm trẻ, sau khi đi vệ sinh, sau khi thay tã và làm vệ sinh cho trẻ.
– Cần thực hiện tốt vệ sinh ăn uống như ăn chín, uống chín; vật dụng ăn uống phải đảm bảo được rửa sạch sẽ trước khi sử dụng (tốt nhất là ngâm tráng nước sôi); đảm bảo sử dụng nước sạch trong sinh hoạt hàng ngày; không mớm thức ăn cho trẻ; không cho trẻ ăn bốc, mút tay, ngậm mút đồ chơi.
– Cần thường xuyên lau sạch các bề mặt, dụng cụ tiếp xúc hàng ngày như đồ chơi, dụng cụ học tập, tay nắm cửa, tay vịn cầu thang, mặt bàn, mặt ghế, sàn nhà bằng xà phòng hoặc các chất tẩy rửa thông thường.
– Cần đưa trẻ đi khám hoặc thông báo ngay cho cơ quan y tế gần nhất khi phát hiện trẻ có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh và các dấu hiệu nguy cơ bệnh nặng.
– Không cho trẻ dùng chung khăn ăn, khăn tay, vật dụng ăn uống như cốc, bát, đĩa, thìa, đồ chơi chưa được khử trùng.
– Không cho trẻ tiếp xúc với người bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh; sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh, phân và các chất thải của bệnh nhân phải được thu gom và đổ vào nhà tiêu hợp vệ sinh.
PGS.TS. Trần Đình Bình
Trường Đại học Y Dược, Đại học Huế
