BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC HƯỚNG NGHIỆP CỦA HỌC SINH THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Đất nước ta hiện nay đang bước vào thời kì công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Mọi mặt của đời sống xã hội đã chịu những tác động to lớn từ sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế trong những năm qua cùng với sự hội nhập mạnh mẽ với khu vực và thế giới. Một nhiệm vụ cấp thiết được Đảng, Nhà nước và xã hội quan tâm hàng đầu là phát triển nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa. Trong nghị quyết hội nghị lần thứ hai, Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII đã nhấn mạnh: “Muốn tiến hành công nghiệp hóa – hiện đại hóa thắng lợi phải phát triển mạnh giáo dục đào tạo và phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản của sự phát triển nhanh và bền vững”. Điều đó có nghĩa là trọng tâm của sự phát triển – yếu tố quyết định sự thắng lợi của sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước là con người. Vì vậy, một vấn đề có ý nghĩa đặc biệt quan trọng mang tính chiến lược là phải chuẩn bị cho thế hệ trẻ có được những phẩm chất và năng lực nghề nghiệp vững chắc phù hợp với nhu cầu của hoạt động kinh tế, xã hội, khoa học, công nghệ. Trong văn kiện Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ IX đã chỉ rõ: “Coi trọng công tác hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau trung học, chuẩn bị cho thanh niên đi vào lao động nghề nghiệp phù hợp với chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong cả nước và từng địa phương”. Bên cạnh đó, trước xu thế đổi mới sáng tạo và bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang có những ảnh hưởng sâu rộng đến giáo dục và đời sống , trong đó cũng có những tác động tích cực cũng như những khó khăn cho học sinh chuẩn bị tốt nghiệp trung học phổ thông (THPT) trong việc định hướng nghề nghiệp (ĐHNN) cho tương lai. Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 đã định hướng, mục tiêu chung của các hoạt động giáo dục là nhằm phát triển năng lực theo sở trường, nguyện vọng của từng HS, bảo đảm HS tiếp cận nghề nghiệp, chuẩn bị cho giai đoạn học sau giáo dục phổ thông có chất lượng hoặc tham gia cuộc sống lao động Như vậy, có thể thấy rằng, công tác GDHN và hình phát triển năng lực ĐHNN cho học sinh là một nhiệm vụ quan trọng ở trường phổ thông hiện nay. GDHH mở ra cho HS (HS) phổ thông (đặc biệt là các lớp cuối cấp) sự hiểu biết cơ bản về các ngành nghề trong xã hội, hình thành hứng thú và năng lực nghề, từ đó các em sẽ lựa chọn cho mình một nghề nghiệp cụ thể trên cơ sở cân nhắc kỹ lưỡng phù hợp với nhu cầu, hứng thú, khả năng, năng lực sở trường, sức khoẻ của bản thân. Điều kiện giúp cho cá nhân mỗi HS có thể phát huy được tối đa phẩm chất và năng lực của mình trong học tập cũng như trong quá trình lao động sản xuất, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng tốt yêu cầu của đất nước trong sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa và thời kỳ hội nhập, đó chính là sự lựa chọn nghề nghiệp một cách có ý thức, có cơ sở khoa học. Hiện nay, trong các trường THPT, GDHN được thực hiện thông qua nhiều hình thức như sinh hoạt hướng nghiệp, hoạt động ngoại khóa, tích hợp và lồng ghép trong các môn học… Tuy nhiên, GDHN chưa được quan tâm đúng vị trí và vai trò của nó, điều này đã khiến cả GV và HS đều coi GDHN không thực sự là một hoạt động chính yếu của quá trình dạy học và giáo dục trong nhà trường. Bên cạnh đó, mặt trái của kinh tế thị trường đã ảnh hưởng đến định hướng giá trị của giới trẻ, nó tác động đến động cơ, xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của họ. Đã có rất nhiều vấn đề phức tạp cho xã hội như chất lượng học tập, rèn luyện kém dẫn đến nguồn nhân lực yếu, làm lãng phí của cải thời gian, công sức của cá nhân, gia đình học sinh và xã hội từ việc học sinh không tự đánh giá được năng lực, hứng thú, sở trường của mình để lựa chọn nghề nghiệp một cách đúng đắn, hoặc khi các em đã vào học các trường chuyên nghiệp mới nhận ra rằng không phù hợp với nghề đã chọn. Nguyên nhân của thực trạng này xuất phát từ nhiều lý do, tuy nhiên một trong những nguyên nhân chính đó là do công tác hướng nghiệp ở các trường phổ thông chưa được quan tâm đúng mức, nhiều trường vẫn còn bỏ ngỏ công tác này. Bên cạnh đó, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục hướng nghiệp tuy đã có sự đổi mới, lồng ghép vào trong dạy học môn học, tuy nhiên do điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị dạy học một số trường còn hạn chế nên việc thực hành còn ở mức độ hạn chế, năng lực vận dụng kiến thức kỹ năng đã học vào thực tiễn cuộc sống cũng như vận dụng trong thực tế sản xuất nhìn chung chưa cao. Vật lí học là cơ sở của nhiều ngành kĩ thuật và công nghệ quan trọng, là môn khoa học thực nghiệm, kiến thức vật lí gắn kết một cách chặt chẽ với thực tế đời sống. Những hiểu biết và nhận thức về Vật lí có giá trị to lớn trong đời sống và sản xuất, đặc biệt trong công cuộc công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Thông qua giảng dạy môn Vật lý, người GV có thể tích hợp lồng ghép công tác GDHN cũng như nâng cao năng lực ĐHNN cho học sinh trong tương lai. Xuất phát từ những lý do cấp thiết kể trên, đồng thời thực tế cho thấy, hiện nay mặc dù có rất nhiều tác giả nghiên cứu về GDHN, tuy nhiên chỉ mới ở mức độ nghiên cứu lý luận chung, chưa thật sự có nhiều nghiên cứu về nghiên cứu GDHN cũng như nâng cao năng lực ĐHNN cho HS thông qua giảng dạy môn Vật lý. Chính vì vậy, việc lựa chọn hướng nghiên cứu phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho HS thông qua giảng dạy môn Vật lý sẽ có tính cấp thiết và phù hợp với xu thế giáo dục hiện nay.

Với hệ thống các giải pháp nhóm mà tác giả đã xây dựng có thể được đưa vào áp dụng cho các trường phổ thông nói chung trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên huế, đồng thời cũng là nguồn tài liệu tham khảo cho các trường phổ thông trên khắp cả nước trong việc bồi dưỡng năng lực hướng nghiệp cho HS. Chúng tôi hy vọng rằng đây là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho GV Vật lý trong việc tổ chức dạy học nhằm bồi dưỡng năng lực hướng nghiệp cho HS, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả dạy học Vật lý ở trường phổ thông, và góp phần thành công trong việc thực hiện đổi mới giáo dục theo quan điểm của Đảng và Nhà nước.

Kết quả nghiên cứu của tác giả không những đem lại những đóng góp giải pháp trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo mang tính sáng tạo và hiệu quả kinh tế - kỹ thuật - xã hội mà còn có tính khoa học và ứng dụng cao trong đổi mới giáo dục, đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn đổi mới toàn diện giáo dục đặt ra hiện nay, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng và hiệu qủa dạy học nói chung và dạy học Vật lý nói riêng ở trường phổ thông trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. Cụ thể: - Nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt động GDHN trong giáo dục phổ thông, góp phần tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về công tác phân luồng học sinh sau tốt nghiệp THPT vào học các trình độ giáo dục nghề nghiệp phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của đất nước và địa phương, đáp ứng nhu cầu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực quốc gia, hội nhập khu vực, quốc tế. - Việc đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương pháp, hình thức GDHN thông qua việc tổ chức các hoạt động dưới các hình thức khác nhau, cũng như lồng ghép vào các môn học sẽ góp phần thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, giúp HS hình thành và phát triển các năng lực chung, năng lực đặc thù, tăng khả năng vận dụng kiến thức vầo giải quyết các vấn đề thực tiễn cuộc sống, cũng như năng lực ĐHNN cho tương lai các em sau này.