Nguồn thức ăn chính của trâu, bò là thức ăn thô xanh tự nhiên. Nguồn thức ăn này thường dồi dào vào mùa nắng nhưng lại khan hiếm vào mùa đông và vào những mùa đông kéo dài, bất thường thì lại càng khó khăn hơn. Do đó, dự trữ thức ăn thô xanh là giải pháp để phòng tránh thiệt hại, chống đói, rét, dịch bệnh cho đàn gia súc vào mùa đông và nâng cao hiệu quả chăn nuôi.
Nguồn thức ăn chính của trâu, bò là thức ăn thô xanh tự nhiên. Nguồn thức ăn này thường dồi dào vào mùa nắng nhưng lại khan hiếm vào mùa đông và vào những mùa đông kéo dài, bất thường thì lại càng khó khăn hơn. Do đó, dự trữ thức ăn thô xanh là giải pháp để phòng tránh thiệt hại, chống đói, rét, dịch bệnh cho đàn gia súc vào mùa đông và nâng cao hiệu quả chăn nuôi. Để giúp cho người chăn nuôi trâu bò chuẩn bị đảm bảo nguồn thức ăn cho mùa đông, chúng tôi xin giới thiệu kỹ thuật và kinh nghiệm bảo quản, dự trữ thức ăn thô, xanh cho gia súc. Đây là biện pháp đơn giản, rẻ tiền, dễ làm và dễ phổ biến trong điều kiện chăn nuôi nông hộ hiện nay. Hy vong rằng, biện pháp kỹ thuật này góp phần giúp nâng cao hiệu quả chăn nuôi trâu bò và một số giá súc khác như sau:
1. Phơi khô và bảo quản cỏ: Cỏ khô loại tốt là một trong những nguồn cung cấp protein, gluxit, vitamin và chất khoáng chủ yếu, đặc biệt là vào vụ Đông-Xuân. Hàm lượng và thành phần các chất dinh dưỡng trong cỏ khô có sự khác nhau rất rõ rệt và tùy thuộc vào thành phần thực vật của cây cỏ, điều kiện đất đai và khí hậu, loại và liều lượng phân bón sử dụng, thời gian thu hoạch cỏ, tình trạng thời tiết lúc cắt cỏ và kỹ thuật phơi, sấy. Giai đoạn phát triển thực vật lúc thu hoạch cỏ để phơi khô cũng ảnh hưởng rất nhiều đến thành phần hoá học của nó. Theo mức độ thành thục và già đi của cây, hàm lượng xenluloza trong cỏ tăng lên, còn hàm lượng protein, vitamin và chất khoáng lại giảm xuống. Cỏ khô là hình thức dự trữ thức ăn thô xanh rẻ tiền, dễ làm và phổ biến trong điều kiện chăn nuôi hiện nay. Tuy nhiên, để có được loại cỏ khô chất lượng tốt lại không đơn giản. Ở nước ta, mùa có điều kiện cho cây cỏ phát triển và chất lượng cỏ tốt lại hay có mưa. Ngược lại, trong mùa khô dễ làm cỏ khô thì chất lượng cỏ lại giảm sút. Vì vậy, trong mùa mưa, muốn làm cỏ khô chất lượng tốt thì phải chú ý theo dõi diễn biến thời tiết, có kế hoạch chu đáo về nhân lực, phương tiện thu cắt, vận chuyển, nơi cất giữ….
Đối với các loại cỏ bộ đậu (cỏ stylo, cỏ medicago và cỏ ba lá….) tốt nhất là thu hoạch vào giai đoạn có nụ hoa vì khi đó hàm lượng protein trong cỏ khô cao nhất. Cỏ được trồng ở những nơi đất mầu mỡ chứa nhiều caroten hơn nơi đất cằn cỗi. Vì vậy, đối với những nơi cằn cỗi cần bón thêm phân đạm cho cỏ. Trong thành phần cỏ khô có nhiều loại cây bộ đậu thì lượng caroten càng phong phú. Điều đáng chú ý nữa là hàm lượng vitamin D trong cỏ khô. Chúng ta đều biết là trong cây xanh không có vitamin D nhưng lại có ergosterin. Khi phơi nắng, dưới ảnh hưởng của tia cực tím, ergosterin tạo thành vitamin D2. Cỏ sấy khô nhân tạo hầu như không có vitamin D. Rõ ràng là, nếu cỏ khô giầu vitamin A thì lại rất nghèo vitamin D và ngược lại, vì ánh sáng mặt trời phá huỷ vitamin A nhưng lại thúc đẩy quá trình tạo thành vitamin D. Nếu cỏ khô bị mưa thì hàm lượng vitamin A và D trong đó giảm rõ rệt, và trong trường hợp này cho dù gia súc được cung cấp số lượng lớn cỏ khô vẫn không thể thoả mãn được nhu cầu của chúng.
Điều kiện cơ bản để thu hoạch được cỏ khô chất lượng tốt và giảm tổn thất các chất dinh dưỡng là sau khi thu hoạch cần phải nhanh chóng được phơi hoăc sấy khô càng nhanh càng hiệu quả. Thời gian phơi, sấy càng ngắn thì hàm lượng nước trong cỏ càng giảm đến mức tối thiểu, thì quá trình sinh lý và sinh hoá gây ra tổn thất hao hụt dinh dưỡng trong cỏ sẽ càng ít, thời gian bảo quản được kéo dài. Phơi khô trong điều kiện thời tiết tốt, tổn thất vật chất khô trong cỏ khoảng 30 – 40%, còn trong điều kiện thời tiết không thuận lợi, tổn thất lên tới 50 – 70% .
Thời gian thu hoạch cỏ để phơi khô tốt nhất là từ tháng 7 đến tháng 9 dương lịch, là lúc cỏ chuẩn bị ra hoa, có sản lượng và thành phần dinh dưỡng cao. Khi phơi, cần rải cỏ đều thành lớp trên mặt đất, lớp cỏ dầy khoảng 15-20cm. Thỉnh thoảng đảo lớp cỏ cho khô đều, tránh phơi quá nắng, cỏ sẽ mất nhiều chất dinh dưỡng, nhất là vitamin. Trong thời gian phơi nếu cỏ chưa khô hoặc lúc gặp mưa, nên gom cỏ thành đống, tìm cách che phủ hoặc chuyển cỏ tạm thời vào kho, giữ cho cỏ khỏi mất phẩm chất. Cỏ khô phẩm chất tốt vẫn giữ được màu xanh, thân, cuống và lá đều mềm và có mùi thơm dễ chịu.
Bảo quản cỏ khô có thể sử dụng hình thức đánh thành đống như đống rơm, nén chặt và có mái che mưa truyền thống. Tốt nhất là xây dựng nhà kho dự trữ cỏ khô, đặc biệt là những gia đình chăn nuôi quy mô lớn. Muốn tăng sức chứa của nhà kho nên làm các giá đỡ, bó cỏ thành bó hay dùng máy đóng bánh cỏ khô để xếp được nhiều và khi cần lấy ra cho gia súc ăn cũng thuận tiện.
2. Phơi khô và bảo quản rơm rạ và các phụ phế phẩm nông nghiệp: Rơm là phụ phẩm của các cây lương thực như lúa nước, lúa cạn (lúa đồi, lúa cốc), mì, mạch. Nó là nguồn thức ăn dự trữ chủ yếu và phổ biến nhất ở vùng đồng bằng, trung du, miền núi của các địa phương trong cả nước.
Ở nước ta có thể cấy được nhiều vụ lúa nên trong năm ta có thể thu được 2-3 vụ rơm rạ. Rơm vụ đông xuân thu hoạch vào tháng 5-6, rơm vụ hè thu là tháng 8-9, rơm lúa xuân: tháng 3-4 và rơm thu: 7-8. Vì vậy, vào vụ đông xuân và vụ mùa là lúc thời tiết thuận lợi cho việc thu hoạch và phơi rơm.
Rơm phơi được nắng thì màu vàng tươi và có mùi thơm, gia súc thích ăn. Rơm bị vấy bùn đất và phân thì chất lượng bị giảm và con vật không thích ăn So với một số loại thức ăn tươi xanh, rơm là loại thức ăn có giá trị đơn vị thức ăn và năng lượng trao đổi cao hơn, nhưng rơm lúa thường có tỷ lệ chất xơ cao: 31 – 33%, ít protein: từ 2,2 đến 3,3% và rất ít chất béo:1 – 2%. Rơm thường nghèo vitamin và khoáng.
Cách bảo quản rơm cũng tương tự như bảo quản cỏ khô: đánh thành đống ngoài sân, vườn hoặc thành bó dự trữ trong kho.
Ngoài ra, các loại thân ngô, lạc, mía và một số phụ phẩm khác trong sản xuất nông nghiệp giàu dinh dưỡng cũng có thể thu gop và phơi khô, dự trữ để cho trâu bò ăn trong mùa đông.
ThS. Hồ Thành
