Tác giả: Thuỷ Tiên dịch và tổng hợp
Liệu pháp tế bào T thụ thể kháng nguyên khảm (CAR T-cell) là một phương pháp điều trị ung thư tiên tiến giúp biến đổi tế bào T của bệnh nhân để nhắm mục tiêu và tiêu diệt tế bào ung thư. Phương pháp này bao gồm việc chiết xuất tế bào T, biến đổi gen của chúng để biểu hiện thụ thể kháng nguyên khảm (CAR) đặc hiệu với kháng nguyên tế bào ung thư và truyền lại chúng vào bệnh nhân. Mặc dù có hiệu quả đối với một số bệnh u lympho, bệnh bạch cầu và bệnh đa u tủy, liệu pháp CAR T-cell có thể gây ra các tác dụng phụ đáng kể, bao gồm hội chứng giải phóng cytokine (CRS) và các vấn đề về thần kinh. Việc kiểm soát các tác dụng phụ này đòi hỏi sự chăm sóc chuyên khoa và các nghiên cứu đang được tiến hành nhằm mở rộng các ứng dụng của liệu pháp và tăng cường tính an toàn của liệu pháp. Bài dịch tóm lược từ https://www.cancer.org/cancer/managing-cancer/treatment-types/immunotherapy/car-t-cell1.html nhằm mục tiêu giới thiệu một kiến thức mới. Các áp dụng đòi hỏi phải tuân thủ quy tắc chuyên khoa.
Liệu pháp CAR T-cell là một phương pháp tiếp cận mang tính đột phá trong lĩnh vực điều trị ung thư, tận dụng sức mạnh của các tế bào miễn dịch của chính bệnh nhân để chống lại các khối u ác tính đã được chứng minh là kháng lại các liệu pháp thông thường. Chiến lược điều trị tiên tiến này bao gồm việc thiết kế tế bào T, một thành phần quan trọng của hệ thống miễn dịch, để nhắm mục tiêu và tiêu diệt các tế bào ung thư hiệu quả hơn. Bài viết mô tả hoạt động phức tạp của liệu pháp CAR T-cell, các bước thủ tục liên quan, các công dụng được chấp thuận của liệu pháp này và các tác dụng phụ tiềm ẩn đòi hỏi phải quản lý cẩn thận.
CAR T-celltiêu diệt tế bào ung thư. Nguồn ảnh: Adobe Stock
Tìm hiểu về liệu pháp CAR T-cell
Kiến thức cơ bản về hệ thống miễn dịch và nhận dạng kháng nguyên
Về bản chất, hệ thống miễn dịch hoạt động như một mạng lưới giám sát, liên tục theo dõi cơ thể để tìm ra những tác nhân xâm lược lạ như vi khuẩn, vi-rút và tế bào ung thư. Quá trình giám sát này được hỗ trợ bởi các protein được gọi là kháng nguyên, có trên bề mặt của các tế bào lạ này. Các tế bào miễn dịch được gọi là tế bào T đóng vai trò quan trọng trong việc nhận dạng các kháng nguyên này. Tế bào T có các thụ thể chuyên biệt liên kết với các kháng nguyên cụ thể, khởi tạo một loạt phản ứng miễn dịch để loại bỏ mối đe dọa đã xác định.
Tương tác giữa các kháng nguyên và thụ thể miễn dịch có thể được ví như cơ chế ổ khóa và chìa khóa. Mỗi kháng nguyên có một cấu trúc riêng, giống như chìa khóa và chỉ có các thụ thể cụ thể trên tế bào T, giống như ổ khóa tương ứng, mới có thể liên kết với nó. Khi tế bào T gặp phải một kháng nguyên mà chúng có thể nhận ra, chúng sẽ kích hoạt phản ứng miễn dịch cuối cùng dẫn đến việc phá hủy tế bào lạ.
Thách thức với kháng nguyên ung thư
Tế bào ung thư, giống như các tế bào khác, có kháng nguyên trên bề mặt của chúng. Tuy nhiên, các kháng nguyên này có thể thay đổi và thường không dễ dàng được các tế bào T hiện có của cơ thể nhận ra. Điều này là do các tế bào ung thư có thể hiển thị bằng các kháng nguyên độc đáo hoặc với số lượng rất thấp, khiến chúng trở thành mục tiêu bất khả tiếp cận cho hệ thống miễn dịch. Đặc điểm này là một thách thức đáng kể trong việc điều trị ung thư bằng các liệu pháp miễn dịch truyền thống.
Cơ chế của liệu pháp CAR T-cell
Khái niệm về thụ thể kháng nguyên khảm (CAR)
Liệu pháp CAR T-cell khắc phục thách thức về nhận dạng kháng nguyên bằng cách biến đổi gen tế bào T để biểu hiện thụ thể kháng nguyên khảm (CAR) trên bề mặt của chúng. Các CAR này được thiết kế để nhận dạng các kháng nguyên tế bào ung thư cụ thể, cho phép tế bào T nhắm mục tiêu và tiêu diệt các tế bào ung thư hiệu quả hơn. Sự phát triển của CAR bao gồm việc kết hợp một gen cho một thụ thể liên kết với một kháng nguyên cụ thể liên quan đến loại ung thư đang được nhắm mục tiêu.
Quy trình sản xuất CAR T-cell
Quy trình liệu pháp CAR T-cell rất phức tạp và bao gồm một số giai đoạn chính:
Thu thập tế bào T
Bước đầu tiên trong liệu pháp CAR T-cell là thu thập tế bào T từ máu của bệnh nhân. Điều này đạt được thông qua một quy trình được gọi là leukapheresis. Trong quá trình leukapheresis, máu được lấy từ bệnh nhân qua đường truyền tĩnh mạch (IV) và truyền qua một máy tách các tế bào bạch cầu, bao gồm cả tế bào T. Sau đó, lượng máu còn lại được đưa trở lại bệnh nhân qua một đường truyền tĩnh mạch khác. Trong một số trường hợp, ống thông tĩnh mạch trung tâm được sử dụng để tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình này, đặc biệt là nếu cần lấy nhiều mẫu.
Quy trình tách bạch cầu thường kéo dài từ 2 đến 3 giờ. Bệnh nhân có thể gặp các tác dụng phụ như giảm nồng độ canxi trong máu, có thể gây ra các triệu chứng như tê, ngứa ran hoặc co thắt cơ. Những tác dụng này được kiểm soát bằng cách bổ sung canxi, bằng đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch.
Biến đổi gen tế bào T
Sau khi thu thập, các tế bào T được gửi đến một phòng thí nghiệm chuyên khoa để tiến hành biến đổi gen. Nhóm nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đưa một gen mã hóa CAR vào các tế bào T. Biến đổi gen này trang bị cho các tế bào T các thụ thể mới được thiết kế để nhận biết và liên kết với các kháng nguyên cụ thể trên các tế bào ung thư. Sau khi biến đổi, các tế bào T được nuôi cấy và mở rộng để sản xuất đủ số lượng để sử dụng trong điều trị. Giai đoạn này có thể mất vài tuần, vì số lượng CAR T-cell cần thiết để điều trị hiệu quả là rất lớn.
Chuẩn bị và truyền CAR T-cell
Trước khi truyền lại CAR T-cell vào bệnh nhân, bệnh nhân có thể trải qua chế độ chuẩn bị hóa trị liệu liều thấp. Bước này nhằm mục đích giảm số lượng các tế bào miễn dịch khác trong cơ thể, tạo ra môi trường thuận lợi hơn cho các CAR T-cell phát triển và tương tác với các tế bào ung thư. Hóa trị thường nhẹ để đảm bảo vẫn còn đủ tế bào ung thư để các CAR T-cell nhắm mục tiêu.
Khi các CAR T-cell đã sẵn sàng, chúng được truyền cho bệnh nhân thông qua truyền dịch. Quá trình này tương tự như truyền máu và thường được dung nạp tốt.
Quy trình liệu pháp CAR T-cell. Nguồn ảnh: https://www.bms.com
Các liệu pháp CAR T-cell đã được chấp thuận
Các liệu pháp CAR T-cell đã được các cơ quan quản lý như Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chấp thuận để điều trị nhiều loại các loại ung thư máu, bao gồm một số u lympho, bệnh bạch cầu và bệnh đa u tủy. Các liệu pháp này thường được sử dụng sau khi các phương án điều trị khác đã được sử dụng hết. Một số liệu pháp CAR T-cell được FDA chấp thuận bao gồm:
- Tisagenlecleucel (Kymriah): Được sử dụng cho một số loại bệnh bạch cầu lymphoblastic cấp tính (ALL) và u lympho tế bào B lớn.
- Axicabtagene ciloleucel (Yescarta): Được chỉ định để điều trị u lympho tế bào B lớn.
- Brexucabtagene autoleucel (Tecartus): Được chấp thuận cho u lympho tế bào vỏ.
- Lisocabtagene maraleucel (Breyanzi): Nhắm mục tiêu vào u lympho tế bào B lớn.
- Idecabtagene vicleucel (Abecma): Được thiết kế cho bệnh đa u tủy.
- Ciltacabtegene autoleucel (Carvykti): Được sử dụng cho bệnh đa u tủy.
Nhiều liệu pháp CAR T-cell khác hiện đang được nghiên cứu trong các thử nghiệm lâm sàng, nhằm mục đích mở rộng khả năng áp dụng của phương pháp điều trị này cho các loại ung thư khác.
Tác dụng phụ tiềm ẩn và cách xử lý
Mặc dù liệu pháp CAR T-cell có triển vọng đáng kể, nhưng nó cũng đi kèm với nguy cơ gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng. Cường độ của các tác dụng phụ này đòi hỏi liệu pháp CAR T-cell phải được thực hiện tại các trung tâm y tế chuyên khoa có chuyên môn để xử lý chúng một cách hiệu quả. Các tác dụng phụ chính bao gồm:
– Hội chứng giải phóng cytokine (CRS)
CRS là một biến chứng phổ biến và có khả năng nghiêm trọng của liệu pháp CAR T-cell. Khi các CAR T-cell tăng sinh và hoạt động chống lại các tế bào ung thư, chúng giải phóng một lượng lớn cytokine, là các phân tử tín hiệu có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch quá mức. Hội chứng này có thể dẫn đến các triệu chứng như:
- Sốt cao và ớn lạnh
- Khó thở
- Buồn nôn, nôn và tiêu chảy nghiêm trọng
- Chóng mặt hoặc choáng váng
- Đau đầu
- Nhịp tim nhanh
- Mệt mỏi cực độ
- Đau cơ và khớp
Việc phát hiện và điều trị sớm CRS là rất quan trọng. Các liệu pháp điều trị CRS bao gồm các loại thuốc như corticosteroid và các tác nhân khác có thể điều chỉnh phản ứng miễn dịch.
– Độc tính thần kinh
Liệu pháp CAR T-cell cũng có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh, dẫn đến các triệu chứng thần kinh như:
- Đau đầu dữ dội
- Thay đổi ý thức hoặc lú lẫn
- Kích động hoặc mê sảng
- Co giật
- Run hoặc co giật cơ
- Khó khăn về lời nói và hiểu
- Mất thăng bằng
Do những rủi ro này, bệnh nhân được khuyên không nên lái xe hoặc tham gia vào các hoạt động đòi hỏi mức độ tập trung cao trong vài tuần sau khi điều trị.
– Các tác dụng phụ nghiêm trọng khác
Các tác dụng phụ nghiêm trọng khác liên quan đến liệu pháp CAR T-cell bao gồm:
- Phản ứng dị ứng trong quá trình truyền dịch
- Mất cân bằng điện giải, chẳng hạn như nồng độ kali, natri hoặc phốt pho thấp
- Hệ thống miễn dịch suy yếu, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng
- Giảm số lượng tế bào máu, dẫn đến nguy cơ nhiễm trùng, mệt mỏi và chảy máu cao hơn
Bệnh nhân đang trải qua liệu pháp CAR T-cell phải báo cáo ngay bất kỳ tác dụng phụ nào cho nhóm chăm sóc sức khỏe của họ. Can thiệp kịp thời bằng thuốc phù hợp và chăm sóc hỗ trợ có thể giảm thiểu nhiều rủi ro này.
Kết luận
Liệu pháp CAR T-cell là một bước tiến đáng kể trong điều trị ung thư, khai thác sức mạnh của kỹ thuật di truyền để tạo ra phản ứng miễn dịch có mục tiêu chống lại các tế bào ung thư. Mặc dù liệu pháp này mang lại hy vọng cho những bệnh nhân mắc các bệnh ung thư khó chữa và dai dẳng, nhưng tính phức tạp và khả năng gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng của nó đòi hỏi phải quản lý và theo dõi cẩn thận. Các nghiên cứu đang diễn ra và các thử nghiệm lâm sàng tiếp tục khám phá các ứng dụng mới cho liệu pháp CAR T-cell, nhằm mục đích cải thiện hiệu quả và hồ sơ an toàn của nó. Khi lĩnh vực này phát triển, liệu pháp CAR T-cell là minh chứng cho tiềm năng biến đổi của y học cá nhân hóa trong ung thư học.
