Nhiệm vụ nghiên cứu tổn thương môi trường cho mỗi vùng lãnh thổ đều đòi hỏi sản phẩm cuối cùng là bản đồ phân vùng cảnh báo nguy cơ. Bản đồ này một mặt thể hiện những kết quả chính của chuyên đề qua nghiên cứu đánh giá các yếu tố dẫn đến nguy cơ tổn thương, mặt khác cung cấp một cái nhìn tổng thể về nguy tổn thương môi trường trên toàn khu vực. Một bản đồ phân vùng nguy cơ tốt có ý nghĩa lớn trong việc định hướng sử dụng hợp lý vùng lãnh thổ.
Nguyên tắc chung nhất trong phân vùng nguy cơ tổn thương môi trường là đánh giá dựa trên số lượng các yếu tố tác động và mức độ tác động của từng yếu tố. Những yếu tố này ở giai đoạn trước cách mạng tin học được đánh giá bằng kỹ thuật chồng ghép tay các bản đồ thành phần. Việc sử dụng các tư liệu viễn thám bổ xung cho nghiên cứu và đánh giá các yếu tố tác động cũng như xây dựng và quản lý cơ sở dữ liệu trong hệ thông tin địa lý hiện nay đã tạo ra một khả năng rộng lớn cho các nhà nghiên cứu trong việc tích hợp các bản đồ thành phần để xây dựng bản đồ cảnh báo gần hiện thực nhất.
Bản đồ phân vùng cảnh báo nguy cơ tổn thương môi trường do khai thác khoáng sản ở Thừa Thiên Huế được xây dựng trên cơ sở của các phép phân tích không gian trong phần mềm chuyên dụng ILWIS. Để có thể tiến hành được các phép phân tích không gian đòi hỏi phải xây dựng được một hệ cơ sở dữ liệu trong hệ thông tin địa lý. Các bản đồ yếu tố gây ra nguy cơ tổn thương môi trường sau khi phân cấp và cho điểm được tiến hành số hóa và quản lý trong Mapinfo. Các bản đồ trước khi số hóa đã được đăng ký hệ tọa độ của hệ qui chiếu VN2000 là vùng lãnh thổ của nước ta trên hệ qui chiếu này.
Bản đồ tổn thương môi trường giá trị số là một bản đồ có rất nhiều giá trị khác nhau. Vì vậy, ở dạng nguyên thủy nó không thể đặc trưng như một bản đồ cảnh báo tai biến môi trường. Để hình thành bản đồ cảnh báo nguy cơ tổn thương môi trường khai thác đá ở Thừa Thiên Huế cần thiết phân cấp bản đồ tổn thương môi trường giá trị số trên. Việc lựa chọn số lượng cấp cần phân chia có ý nghĩa thực tế và thường được quyết định đến tổn thương được phân chia thành từ 3- 5 lớp (bậc, cấp) thành tố nhỏ hơn. Việc xác định ảnh hưởng của các thành tố phụ thuộc vào mối tương quan của từng lớp thành tố đó đối với tổn thương môi trường. Giá trị của mỗi lớp (mối liên quan với tổn thương) được đánh giá bằng thang điểm thống nhất: 1,3,5,7,9; tương ứng với các mức độ nguy cơ rất thấp, thấp, trung bình, cao và rất cao. Như vậy, giá trị của lớp càng lớn thì có cấp đô nguy cơ tổn thương càng cao. Việc xác định, đánh giá trị của mỗi lớp được tiến hành dựa trên phương pháp chuyên gia kết hợp với so sánh, đánh giá bằng phân tích khu vực chìa khoá, cũng như sử dụng các kết quả nghiên cứu đã có trước trong khu vực của các tác giả khác nhau.
Bản đồ cảnh báo nguy cơ tổn thương môi trường do khai thác đá xây dựng ở Thừa Thiên Huế, được thành lập trên cơ sở hợp 5 bản đồ nguy cơ tổn thương theo 5 yếu tố quyết định nói trên (bản đồ canh báo nguy cơ tổn thương thành phần) dựa vào công nghệ GIS. Giá trị trọng số bản đồ cảnh báo nguy cơ tổn thương trên địa bàn khai thác khoáng sản Thừa Thiên Huế được xác định bằng phương pháp phân tích cấp bậc Saaty và giá trị LSI được tính như sau:
LSI = 0,360 x Bản đồ nổ mìn + 0,280 x Bản đồ khoan + 0,200 x Bản đồ chế biến + 0,120 x Bản đồ xúc bốc + 0,040 x Bản đồ vận chuyển.
Kết quả xử lý tích hợp bằng phần mềm ILWIS là bản đồ giá trị số với mỗi pixel diện tích có một giá trị LSI tương ứng theo công thức trên. Để xây dựng bản đồ cảnh báo nguy cơ tổn thương môi trường, cần phân chia các giá trị LSI trên bản đồ giá trị số thành các cấp nguy cơ phù hợp (ví dụ thành 3 cấp hoặc 5 cấp nguy cơ khác nhau). Nguyên tắc và phương pháp nhân chia các cấp nguy cơ từ các giá trị LSI như sau: Ngưỡng để phân cấp bản đồ tổn thương giá trị số được lựa chọn sau khi thực hiện xử lý thống kê bản đồ giá trị số (trong phần mềm ILWIS), kết quả cho ta đường cong tích luỹ xác suất.
Từ các thông số thống kê, đường cong tích luỹ xác suất cho phép lựa chọn 3 cấp để phân chia nguy cơ tổn thương trong khu vực như sau: Cấp nguy cơ thấp; cấp nguy cơ trung bình; cấp nguy cơ cao.
Với các khoảng giá trị LSI như trên, bản đồ cảnh báo nguy cơ tổn thương môi trường do khai thác đá ở Thừa Thiên Huế được trình bày trên Hình 4.1. Từ bản đồ cảnh báo nguy cơ tổn thương, sử dụng các phép xử lý thống kê cho phép xác định những khu vực tổn thương chung. Trên sơ đồ phân vùng nguy cơ tổn thương môi trường do khai thác đá xây dựng tỷ lệ 1/50.000 ở Thừa Thiên Huế cho thấy, phần lớn diện tích tổn thương nằm trong cấp có nguy cơ tổn thương trung bình và cao. Nhiều mỏ trong khu vực tổn thương diễn ra với cường độ, tần xuất và quy mô lớn.
Vùng có nguy cơ tổn thương cao phân bố ở các mỏ thuộc khu vực Hương Trà gồm: Mỏ đá Hương Thọ, Mỏ đá Ga Lôi, Mỏ đá Bắc Khe Ly, Mỏ đá Hải Cát.
Vùng có nguy cơ tổn thương trung bình phân bố ở các mỏ như: Mỏ đá Trường Sơn, Mỏ đá Hương Vân, Mỏ đá Hòn Chi Bôi, Mỏ đá Bình Điền.
Vùng có nguy cơ tổn thương thấp phân bố ở các mỏ thuộc khu vực Phú Lộc gồm: Mỏ đá Thừa Lưu, Mỏ đá Lộc Điền, Mỏ đá Đá Bạc, Bat Sơn.
Bùi Thắng
