Tác giả: Hồ Đắc Thái Hoàng
Chủ tịch HUSTA
Chỉ trong 3 năm từ 2019 đến 2021, thị trường carbon đã thể hiện sự tăng trưởng đáng kể, với khối lượng giao dịch của tín chỉ carbon Giải pháp dựa trên thiên nhiên – Natural-based Solutions (NbS) tăng vọt từ 5 triệu lên 28 triệu (Climate Focus, 2023). Sự bùng nổ này được thúc đẩy bởi sự quan tâm ngày càng tăng của các công ty đối với mục tiêu trung hòa carbon và mục tiêu Net-Zero. Từ năm 2021 đến nay, 2024, thị trường đã đi vào ổn định do chịu ảnh hưởng của tình trạng trì trệ kinh tế hậu COVID-19 và sự chỉ trích đối với một số dự án Thị trường carbon tự nguyện – Voluntary Carbon Market (VCM), chẳng hạn như ước tính quá cao lượng khí thải tránh được trong các dự án REDD+ (WB, 2023).
Năm 2021, các dự án NbS chiếm hơn một phần ba tổng số đợt phát hành tín chỉ, vượt xa lĩnh vực năng lượng là 46% (Wollenberg et al., 2022). Một phần đáng kể trong sự tăng trưởng này đến từ hoạt động trồng rừng, cố định carbon trong nông nghiệp và cải thiện quản lý rừng đóng góp 20% tổng mức tăng tín dụng (WB, 2022). Mặc dù vậy, các khoản đầu tư vào NbS chủ yếu tập trung vào lâm nghiệp. Năm 2021, chỉ có 1% tín dụng carbon từ bốn tiêu chuẩn lớn nhất—American Carbon Registry (ACR), Climate Action Reserve (CAR), Gold Standard (GS) và Verified Carbon Standard (VCS)—được phân bổ cho các dự án nông nghiệp, trái ngược với 42% cho các dự án lâm nghiệp và sử dụng đất khác (So et al., 2023). Tỷ lệ tín dụng nông nghiệp tăng nhẹ từ dưới 1% vào năm 2021 lên 1,3% vào năm 2022. Tuy nhiên, khả năng mở rộng quy mô và việc áp dụng rộng rãi thị trường carbon trong nông nghiệp phải đối mặt với những thách thức được nêu trong các phần tiếp theo.
Thị trường carbon tự nguyện cấp và hủy từ 2002 đến tháng 8 năm 2024
Trong khi tăng trưởng về khối lượng của NbS rất dễ theo dõi thông qua các sổ đăng ký carbon, thì diễn biến giá vẫn chưa rõ ràng do có nhiều giao dịch không cần kê đơn. Kể từ năm 2019, giá tín chỉ carbon nông nghiệp dài hạn ở các nước đang phát triển đã tăng từ khoảng 4 đô la Mỹ lên 10-15 đô la Mỹ cho mỗi tín chỉ. Giá thị trường giao ngay thậm chí còn cao hơn, dao động từ 20-30 đô la Mỹ cho mỗi tín chỉ (Unique Land Use, 2023). Sự chênh lệch giá này phản ánh những lợi ích chung đáng kể liên quan đến các dự án carbon nông nghiệp, khiến chúng hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư so với các loại NbS khác.
Việc mở rộng Thị trường carbon tự nguyện (VCM) phần lớn được thúc đẩy bởi các cam kết ngày càng tăng của các công ty, tổ chức đối với mục tiêu trung hòa carbon và mục tiêu Net Zero, được hỗ trợ bởi các sáng kiến như Nhóm công tác về Mở rộng thị trường carbon tự nguyện (Taskforce on Scaling Voluntary Carbon Markets). Tuy nhiên, một báo cáo của Bloomberg NEF đã công bố mức giảm 4% trong các giao dịch mua bù trừ vào năm 2022 so với năm 2021, có khả năng là do sự hoài nghi về hiệu quả của việc bù trừ như một giải pháp khí hậu. Để ứng phó, các chính phủ đang bắt đầu áp dụng các quy định đối với các yêu cầu về môi trường. Ví dụ, chỉ thị Yêu cầu Xanh của EU (EU Green Claims) hạn chế các yêu cầu phát thải ròng bằng 0 đối với những yêu cầu được hỗ trợ bởi dữ liệu có thể xác minh được. Do đó, tăng trưởng thị trường carbon tự nguyện (VCM) trong tương lai có thể phụ thuộc vào các tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt và tập trung vào việc loại bỏ carbon để tăng cường niềm tin của thị trường, tăng giá và thúc đẩy nhu cầu. Dự báo từ BCG và Shell (2022) cho thấy thị trường có thể đạt giá trị 10-40 tỷ đô la vào năm 2030.
Phân bố theo địa lý Carbon tự nguyện hiện đang cấp 2024 (của Việt Nam 16.503.249 tCO2e)
Một xu hướng mới nổi khác là ‘insetting‘, nơi các công ty đầu tư vào các dự án khử carbon trong chuỗi giá trị nông nghiệp của riêng họ để đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng không. Mặc dù hiện tại là một phân khúc nhỏ trong các dự án NbS, nhưng insetting dự kiến sẽ tăng trưởng trong những năm tới, được hướng dẫn bởi các khuôn khổ như hướng dẫn FLAG của Sáng kiến mục tiêu dựa trên khoa học (Science Based Targets Initiative FLAG guidance) và Hướng dẫn về lĩnh vực đất đai và loại bỏ của Giao thức khí nhà kính (GHG Protocol Land Sector and Removals Guidance).
