Quy trình tiêm chủng vacxin COVID-19 tại Việt Nam đã và đang được triển khai ở cấp độ an toàn mức cao nhất, tiến bộ và khắt khe hơn rất nhiều so với các nước khác trên thế giới, kể cả ở các nước phát triển.
Quy trình tiêm vacxin Covid-19 tại Việt Nam hiện nay
Các cơ sở tiêm chủng vacxin COVID-19 tại Việt Nam đều được đảm bảo tiêu chuẩn về cơ sở vật chất, trang thiết bị và nhân lực. Thực hiện nghiêm túc công tác khám sàng lọc, tư vấn trước tiêm chủng và tổ chức buổi tiêm chủng an toàn theo hướng dẫn của Bộ Y tế. Người tiêm vacxin phải ở lại ít nhất 30 phút tại điểm tiêm chủng để theo dõi các phản ứng sau tiêm, được hướng dẫn theo dõi các phản ứng tại nhà từ 24-48 giờ.
Ngoài ra, các bệnh viện luôn trong tư thế sẵn sàng, thường trực công tác cấp cứu, lường trước các trường hợp biến chứng sau tiêm vacxin COVID-19 nhằm bảo đảm an toàn tối đa cho người được tiêm [1], [2].
Đối tượng được chỉ định tiêm vacxin COVID-19: Mọi đối tượng từ 18 tuổi trở lên
Chống chỉ định tiêm vacxin COVID-19
- Không tiêm vacxin với những trường hợp có phản ứng dị ứng nghiêm trọng với bất kỳ thành phần hoạt chất hoặc tá dược nào liệt kê trong mục thành phần vacxin.
- Không tiêm vacxin cho người có cơ địa dị ứng hoặc đang mắc các bệnh lý khác.
- Không tiêm vacxin COVID-19 cho những người suy giảm miễn dịch hoặc đang dùng thuốc làm suy yếu hệ miễn dịch (như corticosteroid liều cao, thuốc ức chế miễn dịch hoặc thuốc điều trị ung thư).
- Không tiêm vacxin nếu đang bị nhiễm trùng, sốt (≥ 37,5°C).
- Không tiêm vacxin khi có các vấn đề về xuất huyết/chảy máu hoặc bầm tím, hoặc đang dùng thuốc chống đông máu [2], [3].
Kỹ thuật tiêm chủng: Hầu hết các loại vacxin COVID-19 hiện nay đều sử dụng kỹ thuật tiêm bắp, thường tiêm vào cơ Delta. Chúng ta đang sử dụng vacxin Astra Zeneca cũng được hướng dẫn tiêm chủng theo kỹ thuật này [2].
Các tác dụng phụ thường gặp sau khi tiêm vacxin COVID-19
Trong các nghiên cứu lâm sàng, hầu hết các tác dụng sau khi tiêm vắc xin COVID-19 đều ở mức độ từ nhẹ đến trung bình và đều sẽ tự hết trong vài ngày [1], [7].
– Tác dụng phụ tại vị trí tiêm (phản ứng tại chỗ tiêm): thường tự khỏi trong vòng vài ngày đến 1 tuần: Tăng cảm giác đau; Viêm tại chỗ: Đau, Sưng, Đỏ, Nóng; Ngứa tại chỗ tiêm
– Các tác dụng phụ toàn thân (phản ứng toàn thân): Mệt mỏi, cảm thấy không khỏe (khó chịu); Đau đầu có thể tự khỏi, một số trường hợp cần dùng thuốc giảm đau theo chỉ định của cán bộ y tế; Buồn nôn, nôn, ỉa chảy; Đau khớp hoặc đau cơ có thể tự khỏi, một số trường hợp cần dùng thuốc giảm đau theo chỉ định của cán bộ y tế; Ớn lạnh hoặc cảm thấy sốt, sốt nhẹ dưới 38 độ thường khỏi sớm, có thể kéo dài 1-2 ngày. Những trường hợp sốt cao > 38 độ cần theo dõi [3], [4].
Sốc phản vệ sau khi tiêm vacxin COVID-19 (hiếm gặp)
Phản ứng phản vệ là trường hợp cực kỳ hiếm gặp, bất kỳ ai bị phản ứng phản vệ đều cần được chăm sóc y tế khẩn cấp. Các triệu chứng sốc phản vệ được cảnh báo bao gồm:
- Tụt huyết áp hoặc ngất.
- Khó thở, tức ngực, thở rít.
- Mày đay, phù mạch nhanh.
- Đau bụng hoặc nôn.
- Rối loạn ý thức.
Xử trí khẩn cấp theo phác đồ chống sốc phản vệ, theo hướng dẫn mới nhất của Bộ Y tế theo công văn số 4198/BYT-KCB: Triển khai công tác an toàn tiêm chủng vắc xin phòng COVID-19 ngày 22 tháng 5 năm 2021 [2].
Việc vô tình tiêm thẳng vacxin COVID-19 vào máu có thể là yếu tố nghi ngờ gây các tai biến nặng, đặc biệt là sốc phản vệ?
Thực tế tiêm chủng trên thế giới và Việt Nam: Thực địa tiêm chủng và xem các video clip về tiêm chủng thì thấy được triển khai đầy đủ như hướng dẫn, tuy nhiên ít hoặc không thấy thực hiện bước rút nòng bơm tiêm kiểm tra có máu sau khi tiêm vào cơ (>90%). Có thể đây cũng là một vấn đề cần xem xét.
Việc vô tình đâm trúng mạch máu chỉ xảy ra một trên hàng trăm nghìn lần tiêm. Hậu quả của nó là làm giảm hiệu quả của vacxin, vài vacxin phải được tiêm vào cơ và cùng sự hỗ trợ của các tá dược làm cho nó phân tán chậm vào máu, góp phần kích thích đáp ứng miễn dịch với tác dụng kéo dài. Vì vậy, khi thực hiện kỹ thuật tiêm bắp, mọi nhân viên y tế cần kiểm tra để đảm bảo rằng kim tiêm không vô tình đâm vào mạch máu.
Loại vacxin mà chúng ta đang sử dụng là Astra Zeneca là vacxin vector, sử dụng vector là virus adeno sống giảm độc, có mang vật chất di truyền mã hoá cho protein gai bề mặt của virus gây bệnh COVID-19 được gọi tên là Spike hoặc S. Đây chính là thành phần giúp cho virus SARS-CoV-2 xâm nhập trrs bào cơ thể để phát sinh chứng bệnh. Đây cũng là mục tiêu tấn công của hệ miễn dịch khi virus SARS-CoV-2 xâm nhập cơ thể [3], [4].
Như vậy, khi tiêm vacxin là đưa adenovirus sống giảm độc mang thông tin di truyền mã hoá cho cấu trúc protein bề mặt của SARS-CoV-2, vì vậy nếu adenovirus được đưa thẳng vào máu có thể sẽ xuất hiện các hiệu ứng, bởi vì bản thân adenovirus cũng là một tác nhân ngoại lai, có thể gây bệnh. Các phản ứng được mô tả như sản xuất các yếu tố viêm (cytokines, chemokines), hoạt hoá bổ thể, tác động đến đông máu vì giảm tiểu cầu do sự phản ứng thụ thể đặc hiệu giữa adenovirus và tiểu cầu cũng được mô tả nhiều trong các tài liệu khoa học [6], thay đổi huyết động, tổn thương gan…Như vậy rất có thể các phản ứng nặng sau tiêm Astra Zeneca hay vacxin Jansen là nguyên nhân của việc vô tình tiêm thẳng vacxin vào mạch máu [4].
Ngay cả khi tiêm vacxin Pfizer và Moderna với các hạt nano lipid, các hạt nano lipid này được đưa thẳng vào máu có thể gây ra các phản ứng hoạt hóa bổ thể khi sử dụng nhanh và ở nồng độ cao, đồng thời các hạt nano lipid cũng có thể xâm nhập tiểu cầu gây ra các tác dụng phụ điển hình sau tiêm vacxin [4].
Đề nghị: Quan sát thực tế và tổng hợp nhiều ý kiến, trong khi chưa có một nguyên nhân cụ thể nào gây sốc phản vệ cho người được tiêm vacxin Astra Zeneca, tuy nhiên trên tỷ lệ và mức độ tai biến nặng sau tiêm vacxin Astra Zeneca, có lẽ cũng cần nghĩ đến nguyên nhân do kỹ thuật tiêm bắp, để dự phòng nguy cơ này có lẽ các nhân viên y tế thực hiện đúng kỹ thuật tiêm bắp, kéo nòng bơm để kiểm tra có nguy cơ đâm vào mạch máu hay không. Thủ thuật này có thể tốn thêm thời gian thao tác, nhưng có thể sẽ an toàn cho người được tiêm [5].
Trần Đình Bình, Trần Thanh Loan, Phạm Trung Hiếu
Trường Đại học Y Dược, Đại học Huế
