Thừa Thiên Huế là tỉnh có hoạt động sản xuất nông nghiệp đa dạng, có điều kiện tự nhiên thuận lợi để phát triển sản xuất nông lâm ngư nghiệp theo đặc trưng của từng vùng. Trong đó, A Lưới là huyện miền núi nằm trong khu vực có tiềm năng phát triển với các dự án, chương trình, các hoạt động sản xuất đã, đang và sẽ triển khai trên địa bàn tạo áp lực lên tài nguyên thiên nhiên, lên kết cấu hạ tầng xã hội.
Do vậy, để sử dụng nguồn tài nguyên một cách hợp lý, có hiệu quả, đồng thời bảo vệ cảnh quan, môi trường đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội theo hướng bền vững thì việc lập quy hoạch, kế hoạch phát triển sản xuất nông nghiệp là điều rất cần thiết.
Để đánh giá về thực trạng và nhu cầu phát triển sản xuất nông nghiệp của người dân huyện A Lưới nói chung và các xã trong huyện nói riêng, từ đó xây dựng phương án quy hoạch sản xuất trong bối cảnh thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia nông thôn mới là rất cần thiết trong việc phát triển kinh tế xã hội của người dân. Trong bối cảnh đó, nhóm tác giả đã nghiên cứu về quy hoạch phát triển sản xuất nông nghiệp của huyện miền núi A Lưới, tập trung phân tích điểm tại xã Sơn Thủy, huyện A Lưới. Qua đó, cho chúng ta thấy được hiện trạng cơ bản về sản xuất nông nghiệp và nhu cầu phát triển sản xuất nông nghiệp tại xã Sơn Thủy, từ đó hình thành các giải pháp phát triển sản xuất nông nghiệp cho người dân.
Xã Sơn Thủy là một xã chủ yếu sản xuất làm lâm nghiệp, nông nghiệp, trồng cây màu, chỉ có ít hộ làm tiểu thủ công nghiệp, buôn bán nhỏ, dịch vụ như sửa chữa xe máy, cưa xẻ, bán hàng tạp hoá, trong những năm qua do nhu cầu phát triển kinh tế trên địa bàn xã, đặc biệt là việc chuyển đổi cơ cấu phát triển lâm nghiệp, chăn nuôi và trồng trọt. So với các địa phương khác trên địa bàn huyện, Sơn Thủy là một xa có nhiều điều kiện thuận lợi hơn về địa lý. Cùng với việc phát triển kinh tế thì việc gia tăng dân số ở những khu vực trung tâm xã và các điểm dân cư ở các thôn là việc tất yếu sẽ xảy ra.
Hiện trạng và cơ cấu sản xuất nông nghiệp xã Sơn Thủy:
Hệ thống tổ chức và cơ cấu sản xuất nông nghiệp
Hiện nay ở Sơn Thủy hình thức tổ chức sản xuất chủ yếu theo quy mô hộ gia đình. Trên địa bàn xã không có hợp tác xã nông nghiệp cũng như các mô hình liên kết sản xuất giữa các hộ nông dân và những người làm việc trong các lĩnh vực ngành nghề. Công tác tổ chức, chỉ đạo sản xuất được thực hiện thông qua cán bộ phụ trách nông nghiệp xã và cán bộ khuyến nông viên cùng với sự phối hợp của cán bộ cấp thôn.
Các dịch vụ đầu vào cho sản xuất nông nghiệp nói chung đều được cung ứng bởi các đại lý đóng trên địa bàn xã và các đại lý ở thị trấn A Lưới. Đầu mỗi vụ sản xuất các hộ tìm đến các đại lý để mua phân bón, thuốc trừ sâu và các loại đầu vào khác và giữa họ không có các hợp đồng mua bán. Đối với việc bán các sản phẩm đầu ra cũng tương tự, đến mỗi vụ thu hoạch, các tư thương trực tiếp đến ruộng, vườn của nông dân để mua sản phẩm, một số hộ khác mang ra chợ A Lưới để bán, giữa người bán và người mua cũng không có hợp đồng hay giao kèo về giá cả nào trước đó.
Đối với các dịch vụ làm đất, gặt và tuốt lúa, hiện trên địa bàn xã có 19 hộ có máy cày tay (vừa làm đất cho gia đình vừa làm dịch vụ), 7 hộ có máy thổi tuốt lúa và 28 hộ có máy cắt lúa (chủ yếu sử dụng trong gia đình và một số hộ làm dịch vụ ra bên ngoài). Theo đánh giá của địa phương, các dịch vụ này tương đối đảm bảo cho quá trình sản xuất lúa trên địa bàn xã, chưa xảy ra tình trạng gieo trồng không kịp thời vụ do chậm trễ trong khâu làm đất hoặc gặt trễ do thiếu máy móc.
Cơ cấu sản xuất nông nghiệp
Trong cơ cấu sản xuất nông nghiệp của xã Sơn Thủy, trồng trọt và chăn nuôi vẫn đóng vai trò chủ đạo. Năm 2015, giá trị sản xuất ngành chăn nuôi đạt khoảng gần 21 tỷ đồng, chiếm 62,39% trong tổng giá trị sản xuất ngành nông nghiệp của xã. Giá trị sản xuất ngành trồng trọt xếp thứ 2 nhưng khá thấp nếu đem so sánh với ngành chăn nuôi, chỉ đạt gần 8,9 tỷ đồng (chiếm 26,5%). Trong khi đó, mặc dù là xã vùng núi nhưng tỷ trọng ngành lâm nghiệp trong tổng giá trị sản xuất khá thấp, chỉ chiếm 4,87%. Ngành thủy sản không phải là lợi thế của xã nhưng tổng giá trị sản xuất cũng vượt qua ngành lâm nghiệp với tổng giá trị năm 2015 đạt khoảng 2,19 tỷ đồng (chiếm 6,56%).
Đánh giá chung về sản xuất nông nghiệp xã Sơn Thủy
Lợi thế lớn nhất trong sản xuất nông nghiệp ở Sơn Thủy đó là lực lượng lao động tại chỗ tương đối dồi dào. Tỷ lệ người trong độ tuổi lao động đi làm ngoài địa phương thấp (qua kết quả khảo sát hộ một phần phản ánh điều này) sẽ thuận lợi cho việc thu hút lao động vào lĩnh vực nông nghiệp. Ngoài ra, Sơn Thủy có tiềm năng và lợi thế cho việc phát triển chăn nuôi như chăn nuôi bò, lợn và gia cầm.Đây là những loại vật nuôi có thị trường tiêu thụ và giá cả ổn định.Nhiều hộ có nhu cầu mở rộng sản xuất chăn nuôi và bản thân họ cũng có nhiều kinh nghiệm trong chăn nuôi. Một trong những lợi thế khác đó là Đảng ủy và chính quyền địa phương luôn có sự quan tâm sâu rộng đến việc phát triển sản xuất nông nghiệp của bà con nông dân. Lực lượng thôn trưởng các thôn khá tâm huyết, nhiệt tình và có uy tín trong cộng đồng.
Tuy nhiên, trên địa bàn xã vẫn còn một số hạn chế, bất cập cho việc phát triển sản xuất nông nghiệp: (1) Quy hoạch vùng sản xuất vẫn chưa đảm bảo, chưa tạo ra sức đẩy để sản xuất hàng hóa. Sản xuất vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ; việc sản xuất cây gì, nuôi con gì và ở đâu vẫn chủ yếu phụ thuộc vào quyết định cảm tính của nông hộ mà không có định hướng tư vấn từ bên ngoài; chưa có các mô hình sản xuất tập trung; (2) Chưa có các loại hình tổ chức hợp tác, liên kết trong nông dân, dó đó khả năng ứng phó trước những biến động của thị trường hoặc dịch bệnh còn rất thấp; (3) Người dân còn hạn hẹp về nguồn vốn nên thường rụt rè khi ra quyết định mở rộng quy mô sản xuất hoặc chuyển đổi sản xuất (sang cây trồng, vật nuôi khác) theo hướng có lợi. (4) Chưa có các liên kết thị trường, hợp đồng sản xuất để nông dân mạnh dạn đầu tư sản xuất, mở rộng quy mô các loại cây trồng, vật nuôi.
Qui hoạch phát triển sản xuất nông nghiệp và giải pháp
Để quy hoạch phát triển sản xuất nông nghiệp hợp lý, cần căn cứ vào nhu cầu sản xuất và các quy hoạch xây dựng nông thôn mới của địa phương. Tại xã Sơn thủy, chúng tôi có thể căn cứ vào qui hoạch tổng thể đã được phê duyệt của UBND huyện A Lưới và bố trí hợp lý, phù hợp với nhu cầu sản xuất của cộng đồng, cụ thể:
(1) Chuyển hoàn toàn các diện tích rừng sản xuất ra khỏi vườn nhà, khu vực dân cư, hình thành các vùng chuyên canh tập trung với quy mô thích hợp, phát triển mạnh các dịch vụ hỗ trợ, nhằm tạo khối lượng nông sản hàng hoá có giá trị kinh tế cao. Đảm bảo tăng nhanh tỷ trọng cây công nghiệp, cây ăn quả có giá trị kinh tế. Xoá bỏ thế độc canh chỉ sản xuất cây lương thực.Bố trí cơ cấu cây trồng thích nghi với BĐKH.
(2) Thay đổi cơ cấu đầu tư theo vùng, ưu tiên tạo điều kiện khuyến khích những tiểu vùng có lợi thế nhất đi trước làm mẫu, làm động lực thúc đẩy các vùng khác phát triển, phát huy tối đa ưu thế về điều kiện tự nhiên nhằm tạo ra những sản phẩm có giá trị cạnh tranh cao.
(3) Phát triển nông nghiệp hàng hoá (chăn nuôi, trồng trọt, thủy sản…) nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường trong huyện. Đổi mới và phát triển cả về quy mô sản xuất, cơ cấu giống cây trồng.
(4) Trên cơ sở đảm bảo an toàn lương thực, từng bước mở rộng diện tích cây ăn quả, cây công nghiệp ở vùng đồi gò. Phát triển cây thực phẩm tại các vườn nhà.
(5) Quy hoạch phát triển chăn nuôi phải phù hợp với quy hoạch chung về phát triển KT-XH của xã và huyện, đầu tư cho các vùng có điều kiện phát triển chăn nuôi hàng hoá theo hướng thâm canh, kết hợp chăn nuôi truyền thống với chăn nuôi bán thâm canh, thâm canh và chăn nuôi theo hướng công nghiệp tạo tính bền vững và hiệu quả.
(6) Đẩy mạnh chuyển đổi từ chăn nuôi phân tán, quy mô nhỏ sang quy mô vừa và lớn (gia trại, trang trại) trên cơ sở có quy hoạch vùng chăn nuôi tập trung ở từng địa phương (các thôn).
(7) Giữ vững và phát triển tổng đàn gia súc theo hướng mở rộng đàn bò mang thương hiệu “Bò A Lưới”, lợn siêu nạc. Chăn nuôi gia súc, gia cầm phải đảm bảo tốt về chất lượng giống, công tác thú y, an toàn dịch bệnh và vệ sinh môi trường sinh thái, tạo ra sản phẩm an toàn cho người tiêu dùng và mang lại hiệu quả kinh tế cao
Như vậy, thực trạng sản xuất nông nghiệp tại xã Sơn Thủy đa dạng và phong phú trên tất cả các ngành: trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản và lâm nghiệp. So với các xã khác trong vùng, tình hình kinh tế xã hội xã Sơn Thủy phát triển nhưng sản lượng, năng suất vẫn còn thấp, nguyên nhân áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất kém, các nguồn kinh phí đầu tư hạn chế, do đó đời sống của đại bộ phận nhân dân còn nghèo, sản xuất chủ yếu dựa vào thiên nhiên, thiên tai hàng năm xảy ra.
Một số kiến nghị được đưa ra nhằm cải thiện và nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp xã Sơn Thủy huyện A Lưới như sau:
Đối với chính quyền địa phương:
Thành lập các HTX, nhóm liên kết, nhóm sở thích cho các hộ nuôi, trồng nhằm giúp họ trao đổi kinh nghiệm sản xuất. Chính quyền địa phương cần phải quan tâm hơn nữa tới người dân, đồng hành cùng người dân và đôn đốc họ sản xuất để kịp thời phát hiện những tồn tại để đưa ra giải pháp.
Cần có biện pháp khuyến khích, giúp đỡ người dân tạo liên kết với các nhà cung cấp dịch vụ khác nhau như khuyến nông, các tổ chức quần chúng, các nhà cung cấp tín dụng và đặc biệt là những thương lái và người cung cấp đầu vào tại địa phương.
Đối với các hộ sản xuất nông nghiệp
Cần phải chủ động và linh hoạt hơn trong hoạt động sản xuất và tìm phương thức sản xuất phù hợp. Các hộ nuôi cũng nên tích cực tham gia vào các HTX, các nhóm sản xuất để hợp tác, trao đổi thông tin sản xuất nhanh và hiểu quả hơn. Mạnh dạn đầu tư vào các hoạt động sản xuất, đồng thời khai thác tối đa các tiềm năng sẵn có về đất đai, giống,… tránh bỏ hoang, sản xuất không hiểu quả.
Dương Ngọc Phước, Nguyễn Ngọc Truyền, Trần Cao Úy, Nguyễn Thiện Tâm
Trung tâm Hỗ trợ và Phát triển cộng đồng
