Phục nguyên điện Cần Chánh – Đại Nội Huế : Không chỉ là ước nguyện

Ngôi điện đẹp nhất trong Tử Cấm thành

Theo tư liệu của TTBTDTCĐ Huế, điện Cần Chánh được xây dựng năm Gia Long thứ 3 (1804), dùng làm nơi thường triều của vua Nguyễn trong Tử Cấm Thành. Là ngôi điện có kết cấu gỗ lớn và đẹp nhất trong Tử Cấm thành, điện Cần Chánh đặt trên một nền đài cao gần 1m, bó vỉa bằng gạch vồ và đá thanh với diện tích gần 1.000m2. Chính điện 5 gian, 2 chái kép, tiền điện 7 gian, 2 chái đơn, hai bên Đông Tây có 4 hồi lang, mỗi bên 5 gian nối qua điện Văn Minh, Võ Hiển và qua Tả Vu, Hữu Vu. Toàn bộ bộ khung gỗ gồm 80 chiếc cột bằng gỗ lim. Phần lớn kết cấu bộ khung bên trên (xuyên, trến, kèo, đòn tay, hệ thống con-xon, các liên ba…) đều được chạm trổ trang trí rất tinh xảo, thể hiện trình độ kỹ thuật và mỹ thuật ở giai đoạn đỉnh cao của kiến trúc truyền thống Việt Nam thế kỷ XIX.

Điện Cần Chánh là nơi vua tổ chức lễ thiết triều vào các ngày mùng 5, 10, 20 và 25 âm lịch hàng tháng. Ngoài ra, điện còn là nơi vua Nguyễn tiếp đón các sứ bộ quan trọng, nơi tổ chức các buổi tiệc tùng trong những dịp khánh hỷ. Trong điện, ở gian giữa của nhà chính đặt ngự tọa, hai bên treo các bức tranh gương thể hiện cảnh đẹp Kinh đô và bản đồ các tỉnh trong nước lồng trong khung kính. Một điểm đặc biệt nữa là điện Cần Chánh còn trưng bày nhiều báu vật của triều Nguyễn như các đồ sứ quý hiếm của Trung Hoa, các hòm tượng ấn vàng, ấn ngọc của triều đại… Đáng tiếc là hệ khung gỗ và mái của ngôi điện đã bị phá hủy hoàn toàn vào đầu năm 1947, chỉ phần nền móng được cấu trúc bằng đá Thanh, gạch Vồ còn sót lại. Phục nguyên điện Cần Chánh từ lâu đã là mong muốn của TTBTDTCĐ Huế nói riêng và của nhân dân Thừa Thiên Huế nói chung, tuy nhiên điều này không hề đơn giản. Và một cơ duyên đã đến¦

Giáo sư Nakagawa Takeshi, Giám đốc Heritage Waseda (đứng đầu tiên, bên phải)

giới thiệu về phương pháp luận phục hồi điện Cần Chánh

Dự án chiến lược giữa TTBTDTCĐ Huế và Heritage Waseda

Đó là vào năm 1991 khi Giáo sư Tiến sĩ Nakagawa Takeshi (sau này là Giám đốc Viện nghiên cứu Di sản thế giới UNESCO – Đại học Waseda (Heritage Waseda)), tham gia Dự án trùng tu di tích Ngọ Môn – Đại Nội Huế với tư cách giám sát kỹ thuật của UNESCO. Đây được coi là sự kiện mở đầu cho mối quan hệ hợp tác giữa TTBTDTCĐ Huế và Heritage Waseda. Với sự nhiệt thành và tấm lòng yêu Huế, Giáo sư Nakagawa Takeshi đã cùng đồng nghiệp của mình trở lại Huế và gắn bó lâu dài với di tích Huế thông qua Chương trình phối hợp nghiên cứu, đào tạo và bảo tồn tại khu di tích Huế nhằm từng bước phục hồi các cung điện quan trọng của Cố đô Huế, mà đặc biệt là điện Cần Chánh – một công trình kiến trúc tiêu biểu của triều Nguyễn đã trở thành phế tích trong thời gian chiến tranh. Nói về sự hợp tác chiến lược này, KTS.Phùng Phu, Giám đốc TTBTDTCĐ Huế, khẳng định: Đã có nhiều dự án hợp tác quốc tế trong lĩnh vực bảo tồn, trùng tu di tích, nhưng dự án hợp tác với Heritage Waseda là dự án chiến lược. Nhật Bản rất có kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Không những giúp đào tạo nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ bảo tồn của Nhật Bản, phía đối tác còn đưa ra con người, sự phối hợp, kể cả kinh phí để làm. Có thể nói, mặc dù chưa kết thúc dự án nhưng đây là mô hình hợp tác mới trong thời kỳ đổi mới.

Chính thức hình thành từ năm 1994, Chương trình Phối hợp Nghiên cứu, Đào tạo và Bảo tồn tại khu di tích Huế đề ra bốn mục tiêu chính: nghiên cứu toàn diện về di sản Huế trên nhiều khía cạnh, xây dựng cơ sở khoa học cho các dự án bảo tồn, trùng tu di tích Huế theo hướng bền vững, nâng cao năng lực quản lý và bảo tồn của đội ngũ cán bộ TTBTDTCĐ Huế. Và một trong những mục tiêu quan trọng nhất của chương trình này là nghiên cứu phục nguyên điện Cần Chánh. Chương trình đã được triển khai và thực hiện một cách khoa học trong suốt 15 năm qua với sự tham gia thường xuyên của các nhà nghiên cứu, các chuyên gia và đội ngũ cán bộ kỹ thuật của cả hai phía TTBTDTCĐ Huế và Heritage Waseda. Kết quả nổi bật của quá trình hợp tác này là đã thực hiện chương trình nghiên cứu ứng dụng qua việc xây dựng mô hình hiện trạng điện Cần Chánh tỷ lệ 1/50 để phân tích nghiên cứu. Hiện hai bên cũng đang thực hiện lắp dựng mô hình tỷ lệ 1/10 để tiếp tục nghiên cứu thử nghiệm. Mô hình tỉ lệ 1/10 được thiết kế giống như một quy trình thiết kế thực sự, đảm bảo tính chân xác và mặc dù tỉ lệ rất nhỏ nhưng tất cả vật liệu đều được thực hiện rất nguyên túc từ vật liệu truyền thống. Công tác thám sát khảo cổ học sân nền điện Cần Chánh cũng đã được thực hiện như là một bước chuẩn bị cần thiết phục vụ công tác trùng tu tôn tạo di tích này trong thời gian tới.

Đã có cơ sở khoa học để phục nguyên điện Cần Chánh

Theo KTS.Phùng Phu, mặc dù việc đào tạo nhân lực, nghiên cứu vật liệu, công nghệ xây dựng một cung điện đã được chuẩn bị chu đáo, tuy nhiên hiện vẫn còn gặp nhiều khó khăn, trong đó khó nhất là phần nội thất mà cụ thể là phần thơ và trang trí trên các ô hộc. Chúng ta đã xây dựng được cơ sở dữ liệu đáng tin cậy, giai đoạn tiếp theo là thể nghiệm phục hồi bao gồm các mô hình 1/10, 1/4, và tiến đến 1/1. Tôi cho là dự án này phải khởi động sớm. Đây không chỉ là ước nguyện cách đây 15 năm mà thực sự chúng ta đã có điều kiện và một khi điện Cần Chánh được phục hồi một cách bài bản thì nhiều ngôi điện khác cũng sẽ được phục hồi. Chúng tôi mong muốn những nhà nghiên cứu, sưu tập hoặc những ai có tư liệu với tấm lòng của mình sẽ đóng góp thêm cơ sở dữ liệu. Việc đào tạo đội ngũ thợ, bảo lưu các công nghệ, kỹ thuật truyền thống và quá trình thực thi dự án phải bảo tồn luôn nghề chế tác các di tích, KTS.Phùng Phu nói.

Tiến sĩ Lê Vĩnh An, TTBTDTCĐ Huế (đã làm Luận án Tiến sĩ Nghiên cứu phục nguyên mặt bằng và mặt cắt Cần Chánh điện, bảo vệ tại Viện Đại học Waseda – Nhật Bản) cho biết: Trong phương pháp tái thiết di sản kiến trúc của Nhật Bản đã đưa ra khái niệm gen di sản, cũng như chú cừu Doly là sự nhân giống vô tính dựa trên cấu trúc gen của động vật, thì dựa trên phương pháp luận tối ưu và các thiết bị hiện đại của Nhật Bản, người Nhật đã tái thiết được. Huế là một trường hợp tương tự và có thuận lợi hơn ở Đại cung điện Nara ở Nhật vì Huế còn một quần thể nền móng. Đối với điện Cần Chánh, ngoài nền móng – cấu trúc gen cơ bản, gen gốc của di sản – chúng ta còn có nhiều ảnh tư liệu, tư liệu lịch sử và các nghệ nhân nắm giữ bí quyết truyền thống. Chúng ta có thể tập hợp các nguồn tư liệu đó để đưa ra phương án thiết kế tối ưu và mang tính chân xác cao. Về tính khả thi của Dự án phục nguyên điện Cần Chánh, TS. An cho rằng: Dự án này được lãnh đạo Trung ương và địa phương rất quan tâm; bên cạnh đó, cộng đồng quốc tế mà đặc biệt là Nhật Bản và Heritage Waseda đã rất nỗ lực hỗ trợ cho Thừa Thiên Huế; thứ ba là về cơ sở khoa học, 15 năm qua, phía TTBTDTCĐ Huế và Heritage Waseda đã xây dựng được hệ thống dữ liệu đầy đủ về kích thước, kỹ thuật truyền thống và hình thức của cung điện. Thêm vào đó là bối cảnh quốc tế hiện nay giữa Việt Nam và Nhật Bản, vị thế của di sản Huế trên trường quốc tế rất nổi bật và người dân đã hướng về di sản. Theo tôi, đó là hội đủ điều kiện để phục nguyên điện Cần Chánh.

Đỗ Ngọc