Tác giả: Hoàng Hồ
Còn mấy ngày nữa là kết thúc năm 2023 đầy biến động để chính thức bước sang năm 2024 nhiều hy vọng. Trong khi những đợt lạnh sớm bất thường đang xảy ra tại châu Âu, Bắc Trung Quốc để tạo những kỷ lục mới về đợt lạnh sâu và ghi nhận thấp nhất tại Thiên Tân và Thượng Hải. Hãy cùng nhìn lại những sự kiện đáng ghi nhận về thời tiết trong hơn 300 ngày qua.
Bão nhiệt đới
Từ đầu năm 2023 cho đến nay đã chứng kiến tổng số cơn bão nhiệt đới trên toàn cầu thấp hơn một chút so với mức trung bình, nhưng lại ghi nhận số lượng trên mức trung bình các cơn bão nhiệt đới dữ dội và một số cơn bão nhiệt đới tồn tại lâu dài đáng chú ý là lốc xoáy, bao gồm Bão Freddy ở Nam Ấn Độ Dương, là một trong những cơn bão tồn tại lâu nhất xoáy thuận nhiệt đới kỷ lục được ghi nhận với số liệu theo dõi và lưu trữ từ năm 1994.
Tổng cộng, cho cuối tháng 12 năm 2023 đã có 69 cơn bão nhiệt đới được ghi nhận, thấp hơn một chút so với mức trung bình cùng kỳ các năm trước. Điều này đã phản ánh số lượng bão nhiệt đới dưới mức trung bình trong ở Nam bán cầu 2022-2023, đặc biệt là ở Nam Thái Bình Dương. Số lượng các cơn bão được ghi nhận ở Bắc bán cầu rất gần với mức trung bình, với số lượng trên mức trung bình ở Bắc Đại Tây Dương và thấp hơn nhiều so với số lượng trung bình ở phía tây Bắc Thái Bình Dương. Bắc Ấn Độ Dương có hoạt động trên mức trung bình và Đông Bắc Thái Bình Dương có hoạt động dưới mức trung bình một chút. Cả hai hiện tượng dị thường ở Bắc Đại Tây Dương và Đông Bắc Thái Bình Dương đều trái ngược với những hiện tượng thường xảy ra trong sự kiện El Niño.
Hình 1. Bão Mawar tại Toyokawa tỉnh Achi, Nhật Bản ngày 3 tháng 6 năm 2023
Cường độ và thời gian tồn tại của lốc xoáy vào năm 2023 được phản ánh trong chỉ số Năng lượng lốc xoáy tích lũy (ACE), chỉ số này kết hợp cường độ và thời gian tồn tại của lốc xoáy. Ngoại trừ Nam Thái Bình Dương, ACE ghi nhận trên mức trung bình ở tất cả các lưu vực, bao gồm cả phía tây Bắc Thái Bình Dương, nơi số lượng lốc xoáy thấp hơn nhiều so với mức trung bình. Ở Nam Ấn Độ Dương, phần lớn là do Bão Freddy, giá trị ACE cao thứ hai trong thế kỷ này mặc dù số lượng bão thấp hơn một chút so với mức trung bình.
Châu phi
Về số người thiệt mạng, sự kiện quan trọng nhất là cơn lốc xoáy ở biên giới, được người dân địa phương gọi là “Bão Daniel”, vào tháng 9. Sau khi ảnh hưởng đến Hy Lạp, Bulgaria và Türkiye. Cơn bão di chuyển chậm ở phía đông Địa Trung Hải trong vài ngày trước khi các dải mưa chính đi kèm với nó ảnh hưởng đến vùng đông bắc Libya vào ngày 10 và 11 tháng 9. Lượng mưa cực lớn ảnh hưởng đến bờ biển và các ngọn núi gần đó, với lượng mưa 414,1 mm trong 24 giờ tại Al-Bayda vào ngày 10-11 tháng 9. Lượng mưa lớn đã gây ra lũ lụt nghiêm trọng trong khu vực. Tác động nặng nề nhất là ở thành phố Derna (cách Al-Bayda khoảng 50 km về phía đông), nơi phần lớn thành phố trung tâm đã bị lũ lụt phá hủy, trầm trọng hơn do sự cố vỡ hai con đập. Ít nhất 4.345 người chết được xác nhận ở Libya là do lũ lụt và 8.500 người vẫn mất tích.
Bão nhiệt đới Freddy vào tháng 2 và tháng 3 là một trong những cơn bão nhiệt đới tồn tại lâu nhất trên thế giới. Nó hình thành vào ngày 6 tháng 2 ngoài khơi bờ biển phía tây Australia và di chuyển về phía tây qua Ấn Độ Dương, mạnh lên và đạt gió giật tối đa 175 kt vào ngày 19 tháng 2, đi qua phía bắc Mauritius và Réunion vào ngày 20 tháng 2 trước khi đổ bộ lần đầu tiên vào bờ biển phía đông của Madagascar vào ngày 21 tháng 2. Freddy băng qua Madagascar và mạnh lên trước khi đổ bộ lần thứ hai vào Mozambique vào ngày 24 tháng 2. Mặc dù đã giảm xuống dưới cường độ lốc xoáy, hệ thống này vẫn được tổ chức trên đất liền và tái xuất hiện trên Kênh Mozambique vào ngày 1 tháng 3, tăng cường trở lại để trở thành xoáy thuận một lần nữa. Nó vẫn di chuyển chậm trên Kênh Mozambique trước khi di chuyển về phía tây bắc và đổ bộ lần cuối vào Mozambique vào ngày 11 tháng 3, sau đó di chuyển vào đất liền như một vùng áp thấp còn sót lại. Tác động chính của Freddy là do lũ lụt trong lần đổ bộ cuối cùng, cả ở Mozambique và Malawi có lượng mưa cực lớn (lên tới 672 mm ở Mozambique). Malawi bị ảnh hưởng đặc biệt nặng nề với ít nhất 679 trường hợp tử vong được báo cáo theo EM-DAT. Thêm 165 trường hợp tử vong đã được báo cáo ở Mozambique. Thương vong cũng được báo cáo ở Madagascar và Zimbabwe. Sự kiện thảm khốc này đã nhấn chìm nhiều khu vực nông nghiệp rộng lớn và gây thiệt hại nghiêm trọng cho mùa màng.
Hình 2. Malawi và Mozambique chịu sự tàn phá của cơn bão Freddy kéo dài trong 36 ngày và đổ bộ 2 lần vào Mozambique. (Ảnh Thoko Chikondi/AP)
Một đợt lũ lụt nghiêm trọng kèm theo lở đất đã ảnh hưởng đến miền trung châu Phi vào đầu tháng 5, tập trung vào khu vực Hồ Kivu ở biên giới giữa Rwanda và Cộng hòa Dân chủ Congo. Lượng mưa 182,6 mm rơi vào ngày 2 tháng 5 tại Mushubati, lập kỷ lục lượng mưa lớn nhất trong ngày ở Rwanda. Trên các phương tiện đại chúng của EM-DAT và UNICEF ghi nhận ít nhất 574 người chết có liên quan đến sự kiện này, 443 người ở Cộng hòa Dân chủ Congo và 131 ở Rwanda. Lượng mưa lớn những tháng đầu năm 2023 kéo dài về phía bắc đến lưu vực hồ Victoria, tiếp tục kéo dài lũ lụt ở hạ lưu Nam Sudan. Sông Nile trắng ở bang White Nile (Nam Sudan) đạt mực nước cao kỷ lục trong tháng 2. Lũ lụt kéo dài này đã làm cho các đáp ứng về nhu cầu cơ bản như lương thực, nước sạch, chăm sóc sức khỏe và góp phần khiến sụp đổ hoàn toàn cơ hội mưu cầu sinh kế của cộng đồng cư dân địa phương.
Nắng nóng cực độ đã ảnh hưởng đến miền bắc châu Phi trong một số trường hợp trong tháng 7 và tháng 8, đợt nắng nóng kéo dài kéo dài về phía nam đã ảnh hưởng đến miền nam châu Âu. Tháng 7/2023 đã ghi nhận các kỷ lục về đợt nắng nóng của mọi người bao gồm kỷ lục ở Tunis (Tunisia) (49,0°C vào ngày 24 tháng 7) và Algiers (49,2°C vào ngày 23 tháng 7), trong khi đợt nắng nóng thứ hai mang đến nhiệt độ 50,4 °C cho Agadir (Morocco) vào ngày 11. Tháng 8, lần đầu tiên nhiệt độ đạt tới 50°C ở Maroc. Tây Bắc châu Phi cũng bị ảnh hưởng bởi hạn hán, với lượng mưa ở Maroc trong mùa mưa 2022-23 thấp hơn 28% so với mức trung bình. Năm 2023 là năm liên tiếp với lượng mưa thấp hơn mức trung bình ít nhất 20% và kỷ lục thời kỳ bốn năm khô hạn nhất của đất nước. Tuy nhiên, lượng mưa trung bình đến trên trung bình ở một số nơi trong mùa mưa tháng 3-5 đã giúp giảm bớt tình trạng hạn hán kéo dài kéo dài từ cuối năm 2020 ở vùng Sừng Lớn của Châu Phi.
Châu Á
Bão nhiệt đới Mocha, vào tháng 5, là một trong những cơn bão mạnh nhất từng được quan sát thấy ở Vịnh Bengal, đạt đỉnh gió duy trì trong 10 phút với vận tốc 115 kt. Nó hình thành vào ngày 11 tháng 5 và trở nên dữ dội hơn khi di chuyển về phía bắc, đạt đỉnh cường độ vào đầu ngày 14 tháng 5, sau đó suy yếu phần nào trước khi đổ bộ gần biên giới Bangladesh-Myanmar vài giờ sau đó. Đã có những tác động đáng kể, đặc biệt là ở Bang Rakhine của Myanmar, với thiệt hại đáng kể do gió và ngập lụt, cả do nước dâng do bão và lũ lụt. Ngoài ra còn có những tác động lớn đến việc định cư của người tị nạn và người di tản trong nước, cả ở Myanmar và Bangladesh. Tổng cộng có ít nhất 145 người thiệt mạng ở Myanmar và hơn 270.000 tòa nhà bị hư hại hoặc phá hủy (theo ahacentre.org).
Bão Doksuri (Egay) đi qua miền bắc Philippines vào cuối tháng 7, đi qua eo biển Luzon và phần đông bắc Biển Đông trước khi đổ bộ vào tỉnh Phúc Kiến của Trung Quốc.
Hình 3. Bão Doksuki băng ngang qua Bắc Philippine đổ bộ vào Trung quốc gây trận mưa kỷ lục trong 140 năm
Doksuki đã gây ra lũ lụt đáng kể ở cả Philippines và Trung Quốc, trong đó một số trận lũ lụt đáng kể nhất xảy ra ở khu vực Bắc Kinh do tàn dư của cơn bão. Tổng cộng 24 giờ là 744,8 mm được quan sát thấy tại hồ chứa Wangjiayuan, trên những ngọn đồi gần Bắc Kinh. Ít nhất 56 trường hợp tử vong được cho là do Doksuri ở Trung Quốc và 45 trường hợp ở Philippines. Đầu tháng 9, bão Sao la và Haikui đều đã có tác động đáng kể ở miền nam Trung Quốc. Tàn tích của trận Haikui đã góp phần tạo ra cường độ mưa kỷ lục ở Hồng Kông vào ngày 7-8 tháng 9, trong đó Hồng Kông nhận được lượng mưa 158,1 mm trong một giờ và 605,8 mm trong 12 giờ.
Một đợt nắng nóng lớn và kéo dài đã ảnh hưởng đến phần lớn Đông Nam Á trong tháng 4 và tháng 5, kéo dài đến tận phía tây Bangladesh, miền đông Ấn Độ và phía bắc đến miền nam Trung Quốc. Nhiệt độ đặc biệt nhất xảy ra ở Thái Lan, Lào và Việt Nam. Ở Thái Lan, 44,6°C tại Tak vào ngày 15 tháng 4 là nhiệt độ cao nhất được ghi nhận trên mạng lưới quan sát chính của đất nước, trong khi 41,0°C tại Thủ đô Bangkok vào ngày 7 tháng 5 là nhiệt độ cao nhất được ghi nhận ở vùng đô thị Bangkok. Luang Prabang (Lào) đạt 43,5°C vào ngày 6 và 7/5, và Thông Dương (Việt Nam) đạt 44,2°C vào ngày 7/5. Ang Mo Kio (37,0 °C vào ngày 13 tháng 5) đã cân bằng kỷ lục quốc gia của Singapore. Cũng có hạn hán đáng kể trong nửa đầu năm ở miền nam Trung Quốc, trong đó cường độ hạn hán ở tỉnh Vân Nam là nghiêm trọng nhất trong giai đoạn sau năm 1961.
Cuối năm 2023, nắng nóng dai dẳng ở Nhật Bản, đặc biệt là ở Hokkaido và miền bắc Honshu, khiến nước này có mùa hè nóng kỷ lục với nhiệt độ trung bình toàn quốc cao hơn 1,76°C so với mức trung bình dài hạn. 106 trong số 915 trạm báo cáo có nhiệt độ cao kỷ lục. Tháng 9 cũng là tháng nóng nhất được ghi nhận. Đó cũng là một tháng bảy cực kỳ nóng ở phần lớn Kazakhstan.
Cực lạnh xảy ra ở nhiều nơi ở Đông Bắc Á vào nửa cuối tháng Giêng. Ở vùng cực đông bắc của Trung Quốc, nhiệt độ giảm xuống dưới -50°C, với Mohe đạt -50,8°C vào ngày 22 tháng 1, mức thấp nhất kể từ năm 1969, và các trạm thời tiết tự động trong khu vực xuống tới -53°C, trong khi Tongulah (Liên bang Nga) đạt -62,7°C vào ngày 18 tháng 1, mức thấp nhất ở nước này kể từ năm 2002. Tuyết rơi dày đặc trong thời gian này ở Nhật Bản và Hàn Quốc.
Mùa gió mùa Tây Nam Ấn Độ tương đối khô, đặc trưng của những năm El Niño, với lượng mưa toàn Ấn Độ từ tháng 6 đến tháng 9 thấp hơn 6% so với mức trung bình dài hạn. Vẫn còn một số các đợt lũ lụt và bão đáng kể, với ít nhất 599 người chết do lũ lụt, liên quan đến lở đất và sét vào tháng 6 và tháng 7 trên khắp Ấn Độ, Pakistan và Nepal. Xa hơn về phía tây, lượng mưa gần trung bình vào mùa mát ở miền đông Thổ Nhĩ Kỳ đã làm giảm bớt hạn hán kéo dài ở Tigris và Euphrates, nhưng lượng mưa trong 12 tháng kết thúc vào tháng 6 năm 2023 thấp hơn mức trung bình từ 40% đến 60% ở khu vực phía đông Biển Caspian bao gồm các phần của Turkmenistan, Uzbekistan và Afghanistan.
Afghanistan lại trải qua một mùa vụ kém cỏi khác do lượng mưa và tuyết tan giảm đáng kể, bất chấp lũ quét có sức tàn phá cục bộ và đáng kể ở một số khu vực trong mùa hè dẫn đến tình trạng mất an ninh lương thực trầm trọng trên diện rộng, đặc biệt ở các khu vực phía Bắc và Đông Bắc.
Nam Mỹ
Hạn hán kéo dài tiếp diễn ở vùng cận nhiệt đới Nam Mỹ, tập trung ở miền bắc Argentina và Uruguay. Lượng mưa từ tháng 1 đến tháng 8 thấp hơn mức trung bình từ 20 đến 50% ở phần lớn miền bắc và miền trung Argentina, với một số vùng trải qua năm thứ tư liên tiếp có lượng mưa dưới mức trung bình đáng kể. Argentina bị thiệt hại mùa màng lớn với sản lượng lúa mì trong năm 2022-2023 thấp hơn 30% so với mức trung bình 5 năm. Ở Uruguay, trữ lượng nước đạt mức cực kỳ thấp, ảnh hưởng xấu đến chất lượng cung cấp cho các trung tâm lớn bao gồm Montevideo, mặc dù tình hình đã có một số cải thiện từ tháng 8.
Nắng nóng cực độ xảy ra ở Nam Mỹ nhiều lần trong năm. Một trong những đợt nắng nóng đáng kể nhất xảy ra vào cuối tháng 9 và đầu tháng 10, với nhiều địa điểm có nhiệt độ cao kỷ lục trên một khu vực rộng lớn thuộc vùng nhiệt đới phía đông dãy Andes. Nhiệt độ cao kỷ lục lãnh thổ được thiết lập ở Guiana thuộc Pháp (38,8°C tại Saint-Laurent vào ngày 25 tháng 9), trong khi ở các địa điểm ở Brazil nơi xảy ra nhiệt độ cao kỷ lục bao gồm Belo Horizonte (38,6°C vào ngày 25 tháng 9). Ở Peru, Tingo de Ponaza đạt 41,4°C vào ngày 27 tháng 9. Đầu năm, tháng 3 đặc biệt nóng ở Argentina và Uruguay, với nhiệt độ cao hơn trung bình 8-10°C so với thời điểm hiện tại ở phần lớn miền bắc Argentina từ ngày 1 đến ngày 19 tháng 3.
Hạn hán ngày càng lan rộng ở nửa phía bắc của Nam Mỹ trong năm. Lượng mưa từ tháng 6 đến tháng 9 thấp hơn nhiều so với mức trung bình ở phần lớn lưu vực sông Amazon và các con sông cũng giảm xuống dưới mức trung bình, trong đó sông Rio Negro tại Manaus giảm xuống mức thấp kỷ lục vào ngày 17 tháng 10. Xa hơn về phía nam, do thiếu hụt lượng mưa đáng kể ở vùng núi phía đông nam Peru, bao gồm cả tháng 1 khô hạn nhất kể từ năm 1964, Hồ Titicaca (Peru/Bolivia) cũng giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 1996. Dự kiến thiệt hại nông nghiệp đáng kể ở nhiều nơi thuộc khu vực.
Bắc Mỹ, Trung Mỹ và vùng Caribe
Mùa cháy rừng ở ở Canada vượt xa mọi kỷ lục trước đó. Hoạt động chữa cháy đáng kể bắt đầu vào cuối tháng 4, lan rộng trong tháng 5 rất ấm áp và khô ráo, và tiếp tục suốt mùa hè và đầu mùa thu. Tổng diện tích bị đốt cháy trên toàn quốc tính đến ngày 15 tháng 10 là 18,5 triệu ha, gấp hơn 6 lần so với mức trung bình trong 10 năm (2013-2022) và cao hơn nhiều so với kỷ lục trước đó theo mùa là 7,1 triệu ha vào năm 1995 được ghi nhận bởi Trung tâm ứng phó khẩn cấp lửa rừng Canada. Nhiều nơi trên thế giới quốc gia này bị ảnh hưởng, với 5,2 triệu ha bị đốt cháy ở Quebec và ít nhất 2 triệu ha ở mỗi tiểu bang vùng Tây Bắc, British Columbia và Alberta, trong khi ở Nova Scotia có vụ cháy lớn nhất trong lịch sử vào cuối tháng 5 và đầu tháng 6. Thành phố Yellowknife đã được sơ tán trong vài tuần vào tháng 8 và tháng 9, và nhiều cộng đồng vùng sâu vùng xa đã phải sơ tán trong thời gian dài. Nhiều đám cháy xảy ra ở những vùng sâu vùng xa, nhưng ở Nova Scotia hơn 200 công trình kiến trúc đã bị mất ở khu vực Halifax vào ngày 1 tháng 6, và gần như con số tương tự đã bị phá hủy xung quanh Kelowna, British Columbia vào tháng 8. Các đám cháy cũng gây ra ô nhiễm khói đáng kể và lan rộng, đặc biệt là ở các khu vực đông dân cư ở miền đông Canada và đông bắc Hoa Kỳ trong nửa đầu tháng Sáu. Sáu trường hợp tử vong trực tiếp do hỏa hoạn, mặc dù tác động sức khỏe rộng hơn của khói vẫn chưa được đánh giá đầy đủ.
Hình 4. Khói bốc lên từ đám cháy rừng gần Hồ Barrington ở hạt Shelburne của Nova Scotia. Ảnh: Nova Scotia/AFP/Getty Images
Hạn hán kéo dài trên nhiều khu vực của Canada (bao gồm hầu hết các khu vực bị ảnh hưởng nặng nề bởi hỏa hoạn), bao trùm hầu hết các khu vực trong phạm vi 500 km tính từ biên giới phía nam từ Hồ Superior về phía tây, đồng thời kéo dài về phía bắc đến các vùng của Lãnh thổ Tây Bắc và phía đông đến phía tây Quebec, cũng như về phía nam tới các vùng phía bắc của miền Trung Tây Hoa Kỳ.
Vùng hạn hán lớn thứ hai, dần dần trở nên tồi tệ hơn trong năm, kéo dài từ miền nam Hoa Kỳ đến bao trùm phần lớn Mexico và các khu vực khác ở Trung Mỹ. Đến cuối tháng 8, nhiều vùng phía đông Texas và Louisiana được xếp vào tình trạng hạn hán đặc biệt. Lượng mưa năm 2023 ở hầu hết Trung Mỹ ở mức dưới mức trung bình. Mực nước thấp đã hạn chế giao thông ở Kênh Panama từ tháng 8 trở đi. Sự trở lại của El Niño vào năm 2023 dự kiến sẽ gây ra những hậu quả bất lợi cho toàn bộ vụ ngô ở Trung Mỹ và các vùng phía bắc của Nam Mỹ, nơi tình trạng thiếu nước có thể làm giảm cả diện tích trồng trọt và năng suất với những tác động tiêu cực phức tạp cho nông phẩm. Những tác động ban đầu của El Niño đang trở nên rõ ràng ở Haiti, nơi lượng mưa không đều đang làm gián đoạn vụ thu hoạch đầu của năm.
Ngược lại, mùa đông và mùa xuân rất ẩm ướt đã làm giảm bớt hoặc loại bỏ hạn hán ở phần lớn miền Tây Hoa Kỳ, đặc biệt là ở California, nơi đã trải qua lũ lụt đáng kể. Lượng mưa 345 mm đã rơi ở San Francisco từ ngày 26 tháng 12 đến ngày 10 tháng 1 và lượng mưa trung bình của bang trong khoảng thời gian từ tháng 12 đến tháng 5 cao hơn 53% so với mức trung bình giai đoạn 1901-2000 và cao thứ hai trong thế kỷ 21. Hồ Tulare thường khô cạn ở phía nam Thung lũng San Joaquin lần đầu tiên tràn hồ kể từ năm 1998. Trong khi độ sâu tuyết đạt đến mức cao nhất trong 50 năm qua ở nhiều nơi ở Sierra Nevada. Nước Mỹ còn ghi nhận nhiều mưa trái mùa ở nhiều nơi trong khu vực vào tháng 8 do Bão Hilary, cơn bão nhiệt đới đầu tiên đổ bộ vào California kể từ năm 1997.
Mùa hè đặc biệt nóng nực xuyên suốt hầu hết miền Nam Hoa Kỳ từ Arizona về phía Đông. Phoenix có tháng nóng kỷ lục vào tháng 7, với nhiệt độ trung bình hàng tháng là 39,3°C và kỷ lục 31 ngày liên tiếp có nhiệt độ 110°F (43,3°C) trở lên từ ngày 30 tháng 6 đến ngày 30 tháng 7. Vào tháng 8, đợt nắng nóng tương đối cao nhất là ở gần Vịnh Mexico, với nhiều địa điểm từ Texas đến Florida trải qua tháng nóng kỷ lục. Nhiều nơi đạt nhiệt độ cao kỷ lục, bao gồm New Orleans (40,6°C vào ngày 27 tháng 8) và Sân bay Houston Hobby (42,8°C vào ngày 27 tháng 8).
Đợt rét đậm kéo dài trong thời gian ngắn đã ảnh hưởng đến vùng Đông Bắc Hoa Kỳ và các khu vực lân cận ở miền Đông Canada vào đầu tháng 2, kèm theo gió mạnh và nhiệt độ gió lạnh rất thấp. Nhiệt độ ở Boston giảm xuống -23,3°C vào ngày 4 tháng 2, ghi nhận kỷ lục mức thấp nhất kể từ năm 1957. Trên núi Washington, nhiệt độ giảm xuống -43,9°C kèm theo gió lạnh -78°C, nằm trong số những mức thấp nhất từng được quan sát thấy ở Hoa Kỳ bên ngoài Alaska. Bất chấp sự kiện này, nhiệt độ mùa đông nói chung ở Nước Mỹ đều trên mức trung bình. Thành phố Baltimore và Atlanta có mùa đông tuyết ít nhất được ghi nhận, và New York không nhận được đợt tuyết đầu tiên cho đến ngày 1 tháng 2, đó là ngày muộn nhất được ghi nhận.
Tây Nam Thái Bình Dương
Đảo Bắc của New Zealand liên tục hứng chịu các đợt mưa và lũ lụt cực đoan vào tháng 1 và tháng 2. Đáng kể nhất là vào ngày 13-14 tháng 2, khi Bão Gabrielle đi qua ngay phía đông Đảo Bắc như một hệ thống hậu nhiệt đới. Lượng mưa hàng ngày vượt quá 500 mm ở các khu vực phía đông Đảo Bắc và Auckland (971,5 hPa) có áp suất không khí thấp nhất được ghi nhận. Lũ lụt cực độ xảy ra ở các khu vực Gisborne và Hawke’s Bay, đồng thời Northland, Auckland và Bán đảo Coromandel cũng bị ảnh hưởng nặng nề. Một sự kiện mang tính địa phương hơn ở khu vực Auckland vào ngày 27-28 tháng 1 đã mang lại lượng mưa kỷ lục trong mọi khoảng thời gian từ 1 đến 48 giờ, với khu vực trung tâm Công viên Albert nhận được 211 mm trong 6 giờ và 280 mm trong 24 giờ là nguyên nhân của 11 trường hợp tử vong đã được báo cáo do bão Gabrielle và 4 trường hợp do lũ lụt ở Auckland, với tổng thiệt hại kinh tế do hai sự kiện này ước tính là 5,3 đến 8,6 tỷ USD, cho đến nay, đây là thảm họa thiên nhiên không do động đất gây thiệt hại lớn nhất được ghi nhận ở New Zealand theo NZ treasury.
Vụ cháy rừng kinh hoàng nhất trong năm trên toàn cầu xảy ra ở Hawaii, phía tây đảo Maui. Các điều kiện thời tiết cực đoan, với độ ẩm thấp và gió giật mạnh, được tạo ra bởi sự chênh lệch áp suất giữa áp suất cao mạnh ở phía bắc và sự hoàn lưu của Bão Dora ở phía nam, kết hợp với hạn hán tồn tại từ trước đã phát triển và lan rộng nhanh chóng tạo thành đám cháy dữ dội. Khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất là xung quanh thị trấn Lahaina, nơi phần lớn bị phá hủy với hơn 2.200 công trình kiến trúc. Ít nhất 97 trường hợp tử vong đã được NCEI báo cáo, đây là con số cao nhất trong một vụ cháy rừng ở Hoa Kỳ trong hơn 100 năm qua. Những vụ cháy rừng có cường độ và tốc độ bùng phát như vậy là cực kỳ hiếm ở vùng nhiệt đới.
Các vùng phía bắc Australia đã trải qua lũ lụt lớn trong những tháng đầu năm 2023. Tàn tích của Bão nhiệt đới Ellie đổ bộ vào ngày 22 tháng 12 năm 2022 ở phía tây Lãnh thổ phía Bắc, đã gây lũ lụt lớn cho vùng Kimberley ở phía bắc Tây Australia và các vùng lân cận của Lãnh thổ phía Bắc vào cuối tháng 12 và đầu tháng 1. Hẻm núi Dimond nhận được 355,6 mm vào ngày 2 tháng 1 và 830,2 mm trong tuần từ 28 tháng 12 đến ngày 3 tháng 1. Sông Fitzroy tại Fitzroy Crossing đã vượt quá mức kỷ lục trước đó hơn một mét, và cây cầu đường chính bị phá hủy, cắt đứt tuyến đường duy nhất giữa phía đông Kimberley và các khu vực xa hơn về phía nam và phía tây trong vài tháng. Trận lũ lụt lớn thứ hai ảnh hưởng đến vùng xa về phía tây bắc của Queensland và phía đông Lãnh thổ phía Bắc vào đầu tháng 3. Sông Gregory đạt mức kỷ lục và thị trấn Burketown đã được sơ tán, mặc dù cuối cùng nó đã thoát khỏi tình trạng ngập lụt hoàn toàn. Một số cộng đồng bản địa cũng phải sơ tán trong thời gian dài. Cuối năm đó, Bão nhiệt đới Ilsa trở thành cơn bão cấp 5 đầu tiên đổ bộ vào Australia kể từ năm 2009 khi nó băng qua bờ biển phía đông Port Hedland vào ngày 13 tháng 4, tại một khu vực dân cư thưa thớt với ít tác động lên đất liền ngoại trừ việc một ngôi nhà ven đường bị phá hủy. Tuy nhiên, cho đến nay, phần lớn diện tích Australia bên ngoài vùng nhiệt đới có lượng mưa trung bình đến dưới mức trung bình vào năm 2023 do điều kiện ẩm ướt lan rộng vào năm 2021 và 2022, đồng thời sản lượng vụ đông được dự báo sẽ thấp hơn một chút so với mức trung bình 10 năm, với mức dự báo giảm 34% so với mức cao kỷ lục vào năm 2022. Tháng 9 đặc biệt khô hạn và là tháng khô hạn nhất kỷ lục trung bình trên khắp lục địa của cả nước.
Hình 5. Bão nhiệt đới Ellie vào cùng Tây Bắc Úc
Châu Âu
Một cơn bão lớn ở Địa Trung Hải (được người dân địa phương gọi là bão ‘Daniel’) đã ảnh hưởng đến phía đông Địa Trung Hải vào đầu tháng 9. Trong giai đoạn đầu tiên, cơn bão mang đến lượng mưa đặc biệt, với tổng lượng mưa lớn nhất ở vùng Thessaly của Hy Lạp, phía bắc Athens. Ngoài ra còn có lượng mưa và lũ lụt cực lớn ở các khu vực phía nam Bulgaria và Türkiye, đồng thời, hệ thống thứ hai ở xa hơn về phía tây đã gây ra lũ quét đáng kể ở Tây Ban Nha. Ở Hy Lạp, Zagora Pelion đã nhận được 759,6 mm vào ngày 5 tháng 9 và tổng số 1096,2 mm trong 5 ngày từ 4 đến 8 tháng 9, trong khi ở Bulgaria, 329 mm đã giảm trong 16 giờ tại Kosti vào ngày 4-5 tháng 9. Lũ lụt lớn đã xảy ra, với 19 người chết được báo cáo ở Hy Lạp và Bulgaria. Ở Hy Lạp, các tuyến đường bộ và đường sắt chính Bắc-Nam bị cắt trong thời gian dài, đồng thời gây ra thiệt hại nghiêm trọng về nông nghiệp, với nhiều diện tích đất có năng suất cao bị phủ phù sa. Cơn bão tiếp tục gây ra những tác động cực đoan ở Libya.
Có rất nhiều trận lũ lụt khác ở miền nam châu Âu trong năm 2023, dẫn đến thiệt hại lớn về kinh tế và một số thiệt hại về nhân mạng. Vào tháng 5, hai đợt mưa dữ dội cách nhau hai tuần, vào ngày 1-3 tháng 5 và ngày 16-18 tháng 5, đã ảnh hưởng đến vùng Emilia-Romagna ở miền bắc nước Ý, với tổng lượng mưa trong hai ngày vượt quá 250 mm trong đợt thứ hai và tổng lượng mưa kỷ lục là 260,8 mm trong 48 giờ tại Monte Albano. Sự kiện thứ hai cũng kéo dài đến Croatia với tổng lượng mưa kỷ lục hàng ngày là 256,4 mm vào ngày 15 tháng 5 tại Gračac.
Hình 6. Những con đường ngập lụt do mưa lớn trên khắp vùng Emilia Romagna phía bắc nước Ý, vào ngày 18 tháng 5 năm 2023 tại Lugo
Đã xảy ra lũ lụt lớn ở cả hai quốc gia, đặc biệt là ở Ý, với tổng thiệt hại ước tính lên tới 9,7 tỷ USD, đây là thảm họa thời tiết gây thiệt hại nặng nề nhất trên toàn cầu từ trong năm 2023. Các đợt mưa cực lớn, giông bão dữ dội và mưa đá khổng lồ đã ảnh hưởng đến miền bắc Italy, Slovenia và các quốc gia lân cận trong một số dịp vào tháng 7 và tháng 8. Tại Slovenia, sau tháng 7 rất ẩm ướt, lượng mưa trên 200 mm trong 10 giờ vào ngày 3-4 tháng 8 đã dẫn đến lũ lụt kỷ lục trên một số con sông. Đây là thảm họa liên quan đến thời tiết tốn kém nhất ở nước này với tổng thiệt hại ước tính lên tới 5 tỷ USD. Điều kiện tương đối ẩm ướt vào tháng 7 và tháng 8 ở phần lớn miền Trung và Tây Bắc Âu đã làm giảm bớt hạn hán ở những khu vực đó, kèm theo một số lũ lụt, đặc biệt là ở Na Uy. Ireland có tháng 7 ẩm ướt kỷ lục Nhiều đợt nắng nóng lớn ảnh hưởng đến miền nam châu Âu, đặc biệt là vào nửa cuối tháng 7, nơi xảy ra nắng nóng gay gắt và đặc biệt dai dẳng. Ý bị ảnh hưởng đặc biệt, với nhiệt độ lên tới 48,2°C vào ngày 24 tháng 7 tại các địa điểm Lotzorai và Jerzu của Sardinia, chỉ thấp hơn 0,6°C so với nhiệt độ trung bình.
Kỷ lục châu Âu được thiết lập tại Sicily vào năm 2021. Nhiệt độ cao kỷ lục cũng xảy ra ở xa hơn về phía đông ở các địa điểm bao gồm Izmir (Türkiye) (43,2°C vào ngày 26 tháng 7). Nắng nóng gay gắt tràn tới Đông Nam châu Âu vào cuối tháng 7. Các đợt nắng nóng tiếp theo ảnh hưởng đến vùng Trung Tây Âu vào cuối tháng 8 và đầu tháng 9. Nhiều địa điểm ở miền nam nước Pháp, miền bắc Tây Ban Nha và miền tây Thụy Sĩ đã lập kỷ lục trong sự kiện cuối tháng 8, bao gồm Toulouse (42,4°C vào ngày 23 tháng 8), Lyon (41,4°C vào ngày 24 tháng 8) và Bilbao (44,0°C vào ngày 23 tháng 8), trong khi sự kiện tháng 9 có bảy ngày liên tiếp đạt tới 30°C ở Vương quốc Anh và sáu ngày liên tiếp trên 25°C ở Ireland, cả hai đều là kỷ lục của tháng 9. Ngoài ra còn có hoạt động cháy rừng lan rộng trong mùa hè, đặc biệt là ở Hy Lạp (cả trên đất liền và trên các đảo). Một trận hỏa hoạn ở đông bắc Hy Lạp vào cuối tháng 8 và đầu tháng 9 đã thiêu rụi 93.000 ha, vụ cháy lớn nhất từng được quan sát thấy ở Liên minh châu Âu kể từ khi các hồ sơ toàn diện bắt đầu vào năm 2000.
