COVID-19 là bệnh gây ảnh hưởng trực tiếp lên đường hô hấp và có khả năng gây ra biến chứng nghiêm trọng là suy hô hấp cấp. Những tổn thương phổi ở giai đoạn cấp của bệnh COVID-19 có thể tiến triển mạn tính, gây ho, khó thở kéo dài,… sau COVID-19. Nguyên nhân là tình trạng xơ phổi, dãn phế quản, bệnh lý mạch máu phổi. Trong đó, xơ phổi hậu COVID-19 là nổi bật nhất.
Theo nghiên cứu dịch tễ học (2020), giai đoạn nhiễm trùng cấp COVID-19 thì có đến 14% bệnh nhân nhiễm COVID-19 bị viêm phổi nặng phải nhập viện, 5% bị hội chứng suy hô hấp tiến triển cấp tính (ARDS), cần thở máy, lọc máu liên tục, và oxy qua màng ngoài cơ thể (ECMO) tại khoa Hồi sức Tích Cực. Đặc biệt, hội chứng ARDS cũng là nguyên nhân chính gây tử vong trong giai đoạn cấp. Những thống kê này cho thấy tổn thương phổi là vấn đề trọng yếu của bệnh COVID-19.
Nguy cơ bị xơ phổi hậu COVID-19
Những bệnh nhân có nguy cơ mắc xơ phổi lâu dài sau COVID-19 gồm:
– Viêm phổi nặng ở đợt bệnh COVID-19 cấp, đặc biệt là bệnh nhân ARDS;
– Bệnh nhân thở máy áp lực dương, cần điều trị ECMO, thời gian nằm viện lâu dài;
– Bệnh nhân nặng, nồng độ các cytokines tiền viêm trong máu cao;
– Bệnh nhân có tổn thương phổi sẵn có, lớn tuổi, hút thuốc lá.
Tỉ lệ xơ phổi hậu COVID-19
Tỉ lệ bệnh nhân có hình ảnh xơ hóa (giai đoạn sớm) trên CT scan khoảng 70-80% bệnh nhân viêm phổi trung bình và 100% bệnh nhân ARDS ở tại thời điểm xuất viện (khoảng 4 tuần sau khởi phát).
Nhưng tình trạng trên sẽ giảm dần theo thời gian. Sau 3 tháng, hình ảnh tổn thương xơ trên CT scan còn khoảng 50% bệnh nhân viêm phổi trung bình và 70% bệnh nhân nặng. Sau 6 tháng, tỉ lệ này là khoảng 30%.
Xơ phổi hậu COVID-19
Xơ phổi hậu COVID là tình trạng nhu mô phổi bị phá hủy trong giai đoạn cấp tính sẽ không thể phục hồi trạng thái nhu mô phổi bình thường, mà thay bằng những mô xơ (đặc biệt ở bệnh nhân bị viêm phổi nặng và ARDS).
Những tổ chức xơ này không thực hiện được chức năng trao đổi khí CO2 và O2 ở phổi, dẫn đến tình trạng khó thở, đặc biệt là khó thở khi vận động thể lực.
Lâm sàng – Cận lâm sàng của xơ phổi hậu COVID-19
Nhẹ thì ho khan kéo dài, khó thở khi vận động gắng sức, nặng hơn, bệnh nhân có thể khó thở ngay cả khi nghỉ ngơi, cản trở mọi sinh hoạt đời sống thường ngày.
Trên phim chụp CT scan ngực, hình ảnh xơ hóa phổi biểu hiện dưới nhiều dạng và mức độ như: hình ảnh dải xơ, dày các vách liên tiểu thùy, hình ảnh lưới, dãn phế quản co kéo và điển hình nhất là hình ảnh tổ ong.
Trong thăm dò chức năng hô hấp: bệnh nhân có giảm thể tích phổi ở nhiều mức độ, giảm độ khuếch tán khí ở phổi khi thăm dò chức năng hô hấp. Ở những bệnh nhân được làm sinh thiết phổi, sẽ thấy hình ảnh tăng sinh tế bào tạo sợi và lắng đọng collagen trên mô bệnh học.
Biến chứng của Xơ phổi hậu Covid-19
Một số bệnh nhân diễn tiến xơ phổi vẫn tiếp tục sau đó, hầu hết là tổn thương xơ hóa nặng.
Giảm chất lượng cuộc sống do tình trạng tàn phế, tăng nguy cơ nhập viện, giảm tuổi thọ và tăng chi phí điều trị đáng kể.
Bệnh nhân cần được tầm soát những bệnh lý khác gây khó thở như suy tim, tăng áp phổi, nhiễm trùng hô hấp tái phát,…
Điều trị xơ phổi hậu COVID-19
Hiện nay, vẫn chưa có phác đồ điều trị cụ thể xơ phổi hậu COVID-19 do tính chất mới của bệnh.
Theo nghiên cứu nhiều ý kiến chuyên gia cũng như nhiều thử nghiệm lâm sàng đã được tiến hành, cho thấy rằng xơ phổi hậu COVID có thể được cải thiện ở những bệnh nhân dùng các thuốc kháng viêm, ức chế miễn dịch lâu dài như corticosteroids, kết hợp với các thuốc chống xơ hóa. Nhiều thuốc khác vẫn đang được thử nghiệm.
Bên cạnh việc dùng thuốc, bệnh nhân xơ phổi cần được tập vật lý trị liệu hô hấp liên tục, lâu dài dưới sự hướng dẫn của chuyên gia vật lý trị liệu, và tránh những tác nhân có thể làm trầm trọng hơn tình trạng tổn thương phổi sẵn có như tránh môi trường ô nhiễm khói bụi, cai thuốc lá, tiêm ngừa vắc xin cúm mùa, và có chế độ ăn uống, sinh hoạt hợp lý giúp tăng sức đề kháng – tránh nhiễm trùng hô hấp do bất kỳ nguyên nhân nào.
Quản lý tốt nhất biến chứng xơ phổi hậu COVID-19
Bệnh nhân cần được điều trị sớm và tối ưu ở giai đoạn đang mắc COVID-19 với kháng viêm corticoids, kháng thể đơn dòng, kháng đông khi có chỉ định và thở máy với chiến lược bảo vệ phổi ở những bệnh nhân cần thở máy.
Ở giai đoạn hậu COVID, bệnh nhân cần được khám sàng lọc, tiếp cận chẩn đoán và điều trị toàn diện – tích cực, tuân thủ phác đồ điều trị, bao gồm cả điều trị thuốc, điều chỉnh lối sống lẫn tập phục hồi chức năng.
Việc điều trị xơ phổi hậu COVID có thể kéo dài nhiều tháng, nhiều năm tùy diễn tiến bệnh. Do đó, việc kiên trì tuân thủ điều trị và tái khám đóng vai trò quan trọng.
Ts.Bs. Nguyễn Đức Hoàng, BVTW Huế
