Tác giả: Trần Như
Nguồn ảnh: Fanpage Trung tâm BTDT Cố đô Huế
Trong lần trả lời phỏng vấn của Bản tin Khoa học và Kỹ thuật (01/2022), chuyên gia bảo tồn và phục hồi di sản Andrea Teufel (người Đức) phát biểu “Đối với tôi thành phố Huế đem đến rất nhiều nhiệm vụ và thử thách vô cùng thú vị”. Hai năm sau, phát biểu tại Lễ vinh danh, tặng danh hiệu “Công dân danh dự tỉnh”, bà cho biết “Huế là nơi tôi đã luôn xem là ngôi nhà thứ hai của mình”.
Chuyên gia bảo tồn di sản Andrea Teufel, Trưởng Đại diện Hội Bảo tồn Di sản Văn hóa Đức
Dấu ấn từ những công trình
Công trình đầu tiên nhà khoa học tham gia đó là Cung An Định. Vào năm 2003, Đại sứ quán Đức tại Việt Nam tài trợ dự án bảo tồn, phục hồi tranh tường ở Khải Tường lâu, cung An Định. Th.S Andrea Teufel, là một chuyên gia phục chế (Trưởng đại diện Hội Bảo tồn di sản văn hóa Đức) cùng với cộng sự đã xung phong đến Huế để khôi phục lại những bức tranh có chất liệu và phong cách phương Tây đã bị bong tróc, hoen ố do tác động của thời gian.
Trước mắt bà khi đó là sáu bức tranh tường trong phòng khách cung An Định, biệt cung của vua Khải Định. Đó là những bức tranh với chất liệu và phong cách phương Tây, vẽ phong cảnh các lăng mộ Hoàng gia triều Nguyễn để tưởng nhớ tiền nhân của vị vua đương thời.
Lúc này, màu trên tranh bị bong tróc, hen ố. Andrea gửi những mẩu sơn dầu đầu tiên về phòng thí nghiệm ở Đức để phân tích và tiến hành phục hồi. Bà Andrea đã tuyển chọn 15 họa sĩ địa phương cùng phối hợp thực hiện. Sau một thời gian dài làm việc với các cộng sự Việt Nam, bà Andrea đã phục dựng lại những bức bích họa trong cung An Định trả lại vẻ đẹp vốn có ban đầu.
Những bức tranh tường được phục chế tại cung An Định
Cũng từ công việc phục dựng những bức bích hoạ trong cung An Định, nước Đức tiếp tục tài trợ những dự án hợp tác của Hội Bảo tồn Di sản văn hoá (GEKE) và Trung tâm BTDT Cố đô Huế nhằm mục đích gìn giữ Huế như thành phố di sản thế giới. Sau công trình ở cung An Định, những học trò của Andrea đã lần lượt theo bà phục chế nhiều hiện vật tại khu di sản Huế… Từ năm 2003 đến năm 2018, nhóm chuyên gia của Đức do bà Andrea Teufel đại diện đã thực hiện trùng tu 5 dự án tại khu di sản Huế. Đó là, phục hồi tranh tường ở Khải Tường Lâu (Cung An Định); phục hồi cổng, bình phong Bửu Thành Môn (Lăng vua Tự Đức); phục hồi ngoại thất Tối Linh Từ (Đại Nội), bảo tồn, phục hồi trang trí nội thất Tả Vu (Đại Nội) và đặc biệt là dự án ở Điện Phụng Tiên. Các dự án này đã kết hợp đào tạo cho tỉnh Thừa Thiên Huế có được đội ngũ những người chuyên trùng tu di sản. Theo TS. Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hoá và Thể thao, Uỷ viên Ban Thường vụ Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh: “Thông qua các dự án các học viên được đào tạo về phương pháp thực hành, tiếp cận những kiến thức mới, những kỹ năng mà các chuyên gia như bà Andrea Teufel trực tiếp hướng dẫn. Đến bây giờ họ trở thành lực lượng nòng cốt, hạt nhân trong các đơn vị bảo tồn di tích, trùng tu phục hồi các mảng kiến trúc sử dụng vật liệu cứng và sử dụng các lối trang trí truyền thống đắp vôi vữa hoặc điêu khắc trên đá”.
Dự án mới nhất bà Andrea Teufel tham gia chính là công trình tâm huyết phục dựng điện Phụng Tiên. Nhà khoa học tâm sự: “Du khách khi đến tham quan Đại Nội chỉ đi ngang qua hoặc dừng lại công trình điện Phụng Tiên rất chóng vánh. Nếu có thể mang đến cho du khách câu chuyện lịch sử liên quan đến di tích này sẽ ấn tượng hơn là đơn thuần xem kiến trúc cung đình. Hơn nữa, tôi mong muốn người dân Huế có thể hiểu hơn về kiến trúc và vẻ đẹp của Kinh thành Huế, lịch sử và văn hóa cung đình để biết cách gìn giữ di sản của cha ông”.
Ngài Guido Hildner, Đại sứ nước CHLB Đức thăm dự án bảo tồn, phục hồi tại điện Phụng Tiên, Đại Nội
Điện Phụng Tiên là một trong năm miếu thờ quan trọng của triều Nguyễn. Năm 1947, công trình này đã bị phá hủy, chỉ còn lại các cổng, hệ thống tường bao quanh và bức bình phong sau ngôi điện. Từ năm 2017, quần thể điện Phụng Tiên đã được khôi phục thông qua dự án “Bảo tồn, phục hồi cổng, bình phong, non bộ kết hợp đào tạo kỹ thuật chuyên sâu tại điện Phụng Tiên, Đại Nội” phối hợp giữa Trung tâm BTDT Cố đô Huế và Hội Bảo tồn Di sản Văn hóa phi lợi nhuận e.V.Fuda (GEKE) – CHLB Đức do bà Andrea Teufel, chuyên gia bảo tồn của GEKE và các cộng sự thực hiện, nhằm bảo tồn các cấu trúc còn lại và hồi sinh hình dáng, chức năng ban đầu của quần thể. Dự án trùng tu các công trình ở lối vào, hệ thống tường bao quanh của khu điện cũng như năm cổng vào và bình phong phía sau, bảo tồn về mặt khảo cổ các tàn tích và nền móng của các tòa nhà bị phá hủy, tái tạo lại bố cục trước đây của công trình và các tòa nhà trên cơ sở các mảnh ghép kiến trúc và hồ sơ lưu trữ.
Bà Andrea Teufel tại Triển lãm Khám phá Quần thể Điện Phụng Tiên
Sau khi tham gia phục hồi nguyên trạng hệ thống cổng chính, bình phong và non bộ ở khu vực điện Phụng Tiên, từ tháng 10/2020 bà Andrea Teufel tiếp tục thực hiện hợp phần tiếp theo của dự án “Bảo tồn và phục hồi kiến trúc của quần thể Điện Phụng Tiên ở Kinh thành Huế, tích hợp các khóa học cho học sinh, sinh viên về bảo tồn di tích” triển khai giai đoạn 2021 – 2026. Ngoài việc bảo tồn, phục hồi bình phong hậu, các cổng còn lại và bức tường bao quanh công trình điện Phụng Tiên, bà Andrea Teufel và các cộng sự sẽ kết hợp đào tạo lý thuyết và thực hành cho thợ thủ công của địa phương về kỹ thuật, phương pháp bảo tồn, trùng tu công trình di sản văn hóa; tập huấn giáo dục di sản, nâng cao nhận thức về bảo tồn di sản qua các khóa học thực tế cho học sinh và sinh viên.
Cũng từ dự án này, đề tài “Nghiên cứu, phát triển, đào tạo và triển khai phương pháp mới để bảo tồn các công trình di tích có trang trí, áp dụng kỹ thuật các thiết kế nguyên bản, đặc biệt là kỹ thuật thất truyền vẽ “Fresco” và “vữa màu” do tác giả chính Andrea Teufel và cộng sự thực hiện đã đượch trao giải Ba, lĩnh vực Công nghệ vật liệu tạo Hội thi Sáng tạo kỹ thuật tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2018 do Liên hiệp các Hội Khoa học và kỹ thuật tỉnh tổ chức.
Dành trọn vẹn tình yêu lớn cho di sản Huế
Bà Andrea Teufel là chuyên gia bảo tồn di sản đã gắn bó với công cuộc hồi sinh, phát huy giá trị di sản Huế suốt 21 năm nay. Tính đến nay đã có nhiều dự án với những chủ đề chuyên môn và nội dung khác nhau. Từ công trình đầu tiên là tu sửa những bức bích hoạ trong cung An Định (thuộc dự án bảo tồn văn hoá của Bộ ngoại giao Đức) đến công trình đáng chú ý được bà Teufel cùng các cộng sự thực hiện gần đây đó là phục hồi nguyên trạng hệ thống cổng chính, bình phong và non bộ ở khu vực điện Phụng Tiên. Bà Andrea Teufel dành trọn vẹn tình yêu lớn cho di sản Huế, góp phần tham gia đào tạo một thế hệ kế cận cho việc trùng tu di sản tại Huế, từ đó, xây dựng nguồn nhân lực cho công cuộc bảo tồn di sản lâu dài tại Việt Nam
Ông Hoàng Việt Trung, Giám đốc Trung tâm BTDT Cố đô Huế, Uỷ viên Ban Thường vụ Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh, cho biết: “Bà Andrea Teufel có nhiều đóng góp trong việc trùng tu bảo tồn di tích cố đô Huế trong suốt 20 năm qua. Cụ thể, mới đây dự án điện Kiến Trung vừa được trùng tu thì bà Andrea Teufel cũng đã góp phần trong việc phục dựng lại những bức tranh ở điện này. Đóng góp lớn nhất của bà Andrea Teufel là thay đổi nhận thức trong bảo tồn di sản. Nhận thức ở đây là sự nâng niu, trân quý, gìn giữ và đi đến tận cùng vấn đề trong công cuộc bảo tồn di sản”. Theo ông Trung: “Trong suốt thời gian dài công tác ở Huế, bà Andrea Teufel xem Huế như là quê hương thứ hai. Còn về phía anh chị em công tác tại Trung tâm, ngoài vai trò là đối tác của Trung tâm, họ còn xem bà như người thân trong gia đình”.
Lãnh đạo tỉnh Thừa Thiên Huế trao tặng danh hiệu “Công dân danh dự” cho hai nữ chuyên gia bà Andrea Teufel và bà Kazuyo Watanabe
Ghi nhận, tôn vinh và lan tỏa những đóng góp không ngừng nghỉ trong công tác bảo tồn, phục hồi di sản tại tỉnh Thừa Thiên Huế, bà và cộng sự đã được trao giải Ba Giải thưởng Sáng tạo Khoa học Công nghệ tỉnh Thừa Thiên Huế đồng thời đạt giải Ba Giải thưởng Sáng tạo Khoa học Công nghệ toàn quốc năm 2018, được Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh vinh danh là một trong những trí thức khoa học và công nghệ tiêu biểu tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2019. Gần đây, ngày 07/3/2024, UBND tỉnh đã quyết định trao tặng danh hiệu “Công dân danh dự tỉnh Thừa Thiên Huế” cho bà Andrea Teufel, Trưởng Đại diện Hội Bảo tồn Di sản văn hóa Đức. Với danh hiệu “Công dân danh dự” trao tặng cho hai nữ chuyên gia (cùng với bà Kazuyo Watanabe, Chủ tịch Liên đoàn Chăm sóc Trẻ em châu Á-Nhật Bản), Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Văn Phương nhấn mạnh rằng đây là lời cảm ơn sâu sắc của tỉnh gửi đến những gì mà hai nữ chuyên gia đã và đang nỗ lực đóng góp không ngừng nghỉ từng ngày trong sự phát triển của Huế. Ông cảm ơn và hy vọng các nhà khoa học sẽ tiếp tục với tinh thần đầy nhiệt huyết của mình, cùng nhau xây dựng một cộng đồng Thừa Thiên Huế phát triển, hạnh phúc và bền vững hơn nữa.
Nhận được vinh dự này, bà Teufel phát biểu: “Tôi rất hạnh phúc và tự hào khi Huế đã ghi nhận những đóng góp và các hoạt động của tôi, và đón nhận tôi như là một công dân danh dự của thành phố và của tỉnh Thừa Thiên Huế, nơi tôi đã luôn xem là ngôi nhà thứ hai của mình”, bà nhấn mạnh: “Huế là một thành phố tuyệt vời và là một ví dụ điển hình về sự giao thoa giữa bảo tồn di sản văn hóa và phát triển bền vững. Việc này đòi hỏi phải có kiến thức, chiến lược rõ ràng, có năng lực, quyết tâm mới triển khai được và Huế có đầy đủ những yếu tố trên”.
Yêu Huế từ những nét cổ xưa và mong muốn được tìm tòi, học hỏi, truyền đạt lại những kinh nghiệm của mình, nữ chuyên gia bảo tồn di sản Andrea Teufel đã mua căn nhà tại đường Chi lăng, thành phố Huế để gia đình sinh sống và dành trọn vẹn tình yêu lớn cho di sản văn hoá trên miền đất này. Căn nhà nhỏ ấm cúng của bà cũng chính là điểm hẹn của các cộng sự, học viên tới trao đổi kinh nghiệm trong công tác bảo tồn di tích Huế. Sống ở vùng đất cố đô, bà Andrea Teufel xem Huế như quê hương thứ hai của mình, tiếp tục cống hiến những tri thức khoa học đồng hành trong nhiều chương trình, dự án, tham gia đào tạo một thế hệ kế cận cho việc trùng tu di sản tại Huế, góp phần xây dựng nguồn nhân lực cho công cuộc bảo tồn di sản lâu dài tại Việt Nam./.
Chứng nhận tác giả Andrea Teufel và cộng sự đạt giải Ba Hội thi sáng tạo Công nghệ tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2018
