Tác giả: Trần Như Đăng Tuyên
Trải qua hơn 4 thế kỷ hình thành và phát triển cùng những biến cố thăng trầm của lịch sử, những người thợ đúc đồng tài hoa của xứ Huế vẫn bền bỉ giữ nghề cho đến hôm nay, làm rạng danh một làng nghề truyền thống lừng danh. Đó chính là Phường Đúc, nơi đúc nên những tuyệt tác đồ đồng được công nhận là bảo vật quốc gia có một không hai của Việt Nam.
Vào đầu thế kỷ XVII chọn Thuận Hoá làm nơi xây dựng cơ đồ, các chúa Nguyễn đã huy động thợ đúc đồng về đây phục vụ việc đúc khí giới, tiền xu và sản xuất vật dụng phục vụ nhu cầu của phủ chúa. Dân làm nghề đúc từ các nơi kéo về tập trung sinh sống, hành nghề thành hội thành phường ở làng Dương Xuân nên dân trong vùng quen gọi là “Phường Đúc” – phường thợ đúc, rồi lâu dần thành tên gọi.
Thời nhà Nguyễn nghề đúc đồng ở Huế được xem là phát triển rực rỡ và huy hoàng nhất, nhiều sản phẩm của người thợ đúc đồng Phường Đúc nay đã trở thành những kiệt tác di sản trong kho tàng văn hóa vật thể của Huế, trong đó có những kiệt tác đã được nhà nước công nhận là Bảo vật quốc gia như: Bộ vạc đồng thời chúa Nguyễn, quả đại hồng chung chùa Thiên Mụ, bộ Cửu đỉnh đặt trước Thế Miếu và bộ cửu vị thần công (9 khẩu đại pháo).
Những sản phẩm đúc đồng của người thợ Phường Đúc đã trở thành báu vật quốc gia, trường tồn với thời gian, làm rạng danh di sản Huế. Lăng mộ và nhà thờ ông tổ nghề đúc đồng ở phường Phường Đúc đã được nhà nước xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia. Hiện nay, những người thợ đúc đồng tài hoa xứ Huế vẫn bền bỉ giữ lửa nghề, làm rạng danh một làng nghề truyền thống, truyền đời cho hậu thế.
Năm Thiệu Trị thứ 6 (1846), nhà vua lệnh đúc đại hồng chung cho chùa Diệu Đế, nội cung và các hoàng tử, hoàng tôn, công chúa… cung tiến tiền, vàng đúc chuông, ngày 26/5 năm Thiệu Trị 6 (1846) nổi lửa tiến hành đúc tạo. Chuông nặng trên 4400 cân xưa (khoảng hơn 2,6 tấn), có hợp kim quý nên tiếng chuông ngân vang xa.
Gần đây, vào năm 2009, sau khi xây xong Hải Vọng Đài trên đỉnh, vườn quốc gia Bạch Mã tiếp đục đúc đại hồng chung ngay tại chổ ở độ cao 1.400m so với mặt nước biển. Du khách đến đây, khẽ cầu nguyện và gióng ba hồi chuông ngỡ như được gõ cửa nhà trời. Tiếng chuông ngân vang, vọng vào núi rừng tạo nên cảm giác thanh tịnh, rủ bỏ mọi lo toan, phiền muộn của cuộc sống.
Những hình ảnh sản phẩm đúc đồng nổi tiếng của làng nghề Phường Đúc ở Huế do tác giả Trần Như Đăng Tuyên ghi lại:
Vạc đồng thời chúa Nguyễn được đúc trong Tử Cấm thành, Đại Nội Huế từ năm 1659 đến 1684
Đại hồng chung chùa Thiên Mụ được chúa Nguyễn Phúc Chu cho đúc vào năm 1710 để cúng dường đức Phật, chuông nặng 3285 cân (hơn 2.000kg), cao 2,5m, đường kính miệng 1,4m
Cửu Đỉnh đặt tại sân Thế Miếu trong Đại Nội, được đúc từ cuối năm 1835 đến đầu năm 1837 thì hoàn thành. Cửu Đỉnh biểu thị ước mơ về sự trường tồn mãi mãi của triều đình nhà Nguyễn và sự giàu đẹp của đất nước.
Cùng với Cửu đỉnh, Cửu vị thần công được công nhận là Bảo vật quốc gia của Việt Nam, được đúc từ năm 1803 đến 1804 (thời vua Gia Long) được đặt tên theo bốn mùa (Xuân – Hạ – Thu – Đông) và ngũ hành (Kim – Mộc – Thuỷ – Hoả – Thổ).
Đại hồng chung chùa Diệu Đế được đúc năm Thiệu Trị thứ 6 (1846), đây là mộ trong những chuông lớn nhất, nặng trên dưới 4400 cân xưa (gần 3 tấn).
Những sản phẩm truyền thống nổi tiếng xưa nay như chuông, tượng, lư, đèn… được các nghệ nhân Phường Đúc thực hiện phục vụ cho thờ tự, tín ngưỡng
Hầu như các tại các gia đình truyền thống Huế đều có sản phẩm đúc đồng của làng nghề Phường Đúc trên các bàn thờ
Dù lớn tuổi, nghệ nhân Nguyễn Văn Tâm vẫn giữ sự tỉ mỉ tinh xảo tạo nên thương hiệu của làng nghề
Ngoài các sản phẩm truyền thống nổi tiếng, các nghệ nhân Phường Đúc còn thực hiện nhiều tác phẩm nghệ thuật độc đáo, điển hình là tượng Phan Bội Châu (tác giả Lê Thành Nhơn) do nghệ nhân Nguyễn Văn Thể đúc từ năm 1973 (đến năm 1987 mới hoàn thành toàn bộ) với phần gương mặt gần 4 tấn đồng.
Chuông lớn trên đỉnh Hải Vọng Đài, vườn quốc gia Bạch Mã ở độ cao 1.450 m so với mực nước biển. Du khách chinh phục đỉnh núi, đều muốn gióng lên hồi chuông nguyện cầu thanh bình.
Làng nghề vẫn thường xuyên nổi lửa thực hiện các đơn đặt hàng trong và ngoài nước
