Hàng năm, ước tính có khoảng hơn 14 triệu người mắc và 8 triệu ca tử vong do ung thư trên toàn thế giới. Mặc dù hiện nay, sự hiểu biết về nguyên nhân và cơ chế sinh bệnh đã được biết đến nhiều hơn, và có nhiều tiến bộ trong chẩn đoán và điều trị bệnh ung thư.
Đa phần bệnh nhân đến thường ở giai đoạn muộn, khi đó hiệu quả điều trị sẽ không được cao và những gánh nặng về tài chính, thể xác và tinh thần vẫn còn rất lớn. Dự phòng bệnh ung thư nhằm giảm tỷ lệ tử vong do bệnh ung thư nói chung. Ước tính có khoảng 50% các loại ung thư có thể phòng ngừa được.
Các bước: Bao gồm phòng bệnh bước 1, bước 2, bước 3 trong đó quan trọng là bước 1 và bước 2.
Dự phòng bước 1
Muốn dự phòng ung thư tốt phải dựa vào 2 yếu tố dịch tễ học và nguyên nhân sinh ung thư.
Hút thuốc lá: hút thuốc lá là nguyên nhân dẫn tới khoảng 21% tổng số ca tử vong do ung thư trên toàn thế giới, trong đó 90% ung thư phổi, 75% ung thư miệng, thực quản, hạ họng thanh quản, 5% ung thư bàng quang và nhiều loại ung thư khác nữa.
Dinh dưỡng không phù hợp: yếu tố dinh dưỡng được xếp là nguyên nhân quan trọng thứ hai gây bệnh ung thư. Tránh ăn nhiều mỡ, gia vị, ăn các loại thức ăn bị mốc (trong đó sản sinh chất aflatoxin gây ung thư) và tránh uống nước hoặc ăn thức ăn quá nóng.
Rượu: gây ung thư gan, khoang miệng, thực quản và phần trên thanh quản. Quan tâm hơn cả là mối liên kết giữa thuốc lá và rượu có tác dụng cộng hưởng trên ung thư vùng đầu – cổ.
Cần tăng cường ăn nhiều hoa quả, rau và các loại vitamin. Các chất vitamin nhất là β Carôten trong các rau quả màu đỏ (cà rốt, cà chua,…) có tính chất chống ung thư.
Yếu tố môi trường: các nghiên cứu đã chứng minh một số yếu tố môi trường có liên quan tới ung thư như phóng xạ (bức xạ tia cực tím từ mặt trời liên quan tới ung thư da và bức xạ ion hoá trong chụp X Quang, cắt lớp vi tính có liên quan tới nhiều loại ung thư như ung thư tuyến giáp, bệnh bạch cầu), không khí ô nhiễm (tăng nguy cơ ung thư phổi), nước có nhiễm arsen (liên quan tới ung thư bàng quang) [8].
Béo phì: người béo phì có nguy cơ mắc các loại ung thư cao hơn người bình thường và là nguyên nhân dẫn tới khoảng 20% các loại ung thư như ung thư thực quản, dạ dày, đại trực tràng, gan, buồng trứng, tuỵ, ung thư vú sau mãn kinh,…
Lối sống: lối sống ít vận động cũng là nguyên nhân dẫn tới khoảng 5% các trường hợp tử vong do ung thư. Do vậy, luyện tập thường xuyên thể dục thể thao ở mức độ phù hợp sẽ giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư.
Nhiễm trùng: Ước tính có khoảng 17% ca mới mắc ung thư trên toàn thế giới có liên quan tới nhiễm trùng. Một số virut được biết là nguyên nhân gây ung thư ở người, virut viêm gan B, virut Epstein – Barr, virut bướu gai (HPV) và virut gây bệnh bạch cầu dòng lympho T ở người (HTLV). Vì vậy để phòng nhiễm virut viêm gan bằng cách tiêm chủng vacxin, ung thư cổ tử bằng cách tiêm vacxin phòng một số typ HPV đặc biệt là typ 16, 18, 31 và 45.
Yếu tố di truyền: tiền sử gia đình cũng xem là yếu tố nguy cơ của một số loại ung thư như ung thư vú, ung thư đại trực tràng, ung thư võng mạc mắt, bệnh khô da nhiễm sắc tố. Ở một số nước có phòng khám gen để tìm gen gây ung thư.
Dự phòng bước 2
Nguyên tắc sàng lọc trước tiên phụ thuộc vào bệnh ung thư: dịch tễ học, sinh bệnh học, chẩn đoán và điều trị.
Dịch tễ: bệnh ung thư sàng lọc phải là bệnh phổ biến và là nguyên nhân ảnh hưởng đến sức khoẻ cộng đồng. Sàng lọc phải làm giảm tỷ lệ tử vong về mặt dịch tễ.
Lịch sử tự nhiên: ung thư sàng lọc phải có giai đoạn tiền lâm sàng kéo dài, có thể phát hiện trước khi có các triệu chứng hoặc di căn của bệnh.
Điều trị: sàng lọc chỉ có ý nghĩa khi bệnh điều trị có kết quả ở giai đoạn sớm.
Chẩn đoán: bệnh ung thư muốn sàng lọc có thể phát hiện bằng khám lâm sàng hoặc cận lâm sàng được gọi là test sàng lọc.
Tóm lại
Có nhiều loại ung thư có thể phòng ngừa được. Dự phòng ung thư nhằm giảm tỷ lệ chết do bệnh ung thư. Dự phòng bệnh ung thư gồm các bước: Bao gồm phòng bệnh bước 1, bước 2, bước 3 trong đó quan trọng là bước 1 và bước 2.
Phòng bệnh bước 1: Là phòng ngừa ban đầu nhằm cố gắng loại trừ hoặc giảm tối đa sự tiếp xúc với các chất gây ung thư. Đây là bước phòng bệnh tích cực nhất.
Phòng bệnh bước 2: Là sàng lọc và phát hiện sớm những dấu hiệu của bệnh, thậm chí những dấu hiệu của một tình trạng tiền ung thư.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ.
TS.BS. Nguyễn Đức Hoàng
